*Bashkëbisedim në Këshillin e Atlantikut në Uashington D.C:

Moderatori: Thellësia e mbështetjes së Shqipërisë në marrëdhëniet me SHBA-të është e jashtëzakonshme. Politika në Shqipëri është kaq e përçarë, saç është dhe politika në Uashington tani, por një gjë për të cilën shqiptarët bien dakord është aleanca me SHBA-të. Vendi juaj ka qenë një aleat i jashtëzakonshëm në të gjithë spektrin politik, pra, më lini ta filloj me këtë. Jeni këtu në Ëashington. Janë kohë të rëndësishme, u përmend procesi i BE-së. Keni takuar Zoti Pompeu, këshilltarin Kombëtar të Sigurisë, kreun e USAID-it, gjithashtu të Bankës Botërore. Na jepni një ide për marrëdhënien deri më tani.

Kryeministri Rama: Më lini ta korrigjoj, për momentin, Uashingtoni na e ka kaluar sa i përket politikës përçarëse, pra, nuk jemi më vetëm.

Ka qenë një ditë mjaft intensive takimesh dhe të jem këtu si Kryeministër është një nder, absolutisht një kënaqësi. Përmbyllja e të gjithë ditës, i mikpritur në këtë vend, i shtohet nderit dhe kënaqësisë, kështu që faleminderit për këtë. Do të thoja që në këtë moment, jo vetëm kemi shumë për të shkëmbyer sa i takon marrëdhënieve tona dypalëshe, por edhe sa u takon sfidave të përbashkëta, njëra prej të cilave është Irani dhe ju e dini shumë mirë që kemi një problem me këtë vend, me regjimin e tij. Sigurisht, në të njëjtën kohë jemi mjaft të vetëdijshëm për faktin që ndërkohë që kemi ndërmarrë një risk, duke hyrë në një operacion të përbashkët me SHBA-të për të shpëtuar njerëz, jeta e të cilëve kërcënohej, në të njëjtën kohë ndjehemi mjaft mirë që nuk jemi të vetëm në këtë.

Moderatori: Ju i referoheni mikpritjes nga Shqipëria të pjesëtarëve të MEK-ut që janë vendosur në Shqipëri […e pakuptueshme], ndoshta ambasadori Dan […] është i përfshirë.

Kryeministri Rama: Ëashingtoni natyrisht që ka të bëjë me këtë. Nuk është vetëm kjo, por është edhe rajoni. Ne e dimë mjaft mirë që Ballkani Perëndimor, sot është një vend më i mirë, pikë së pari e mbi të gjitha, falë Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe aleatëve të saj. Transformimi i pabesueshëm i hapësirës sonë, nga një hapësirë armiqësie dhe kapitujsh tejet të gjatë e të gjatë konflikti dhe gjakderdhjeje në një hapësirë bashkëpunimi. Sigurisht, nuk jemi ende atje ku duhet dhe mund të jemi sepse ka ende çështje, probleme për t’u zgjidhur dhe ne mbështetemi shumë tek ndihma e miqve tanë amerikanë. Si vend, si komb shqiptar, personat që jetojnë në Shqipëri dhe të gjithë ata që jetojnë në vendet e Ballkanit Perëndimor jemi në një pozitë më të mirë. Po të kthehemi pas 30 vjet e po të përpiqemi të përfytyrojmë se si do të ishte rrjedha e historisë pa Shtetet e Bashkuara të Amerikës, është e pamundur të imagjinohet që do të ishim këtu ku jemi sot.

Moderatori: Herën e fundit që ishit këtu në skenën tonë në 2016-n, gjërat ishin paksa ndryshe. Ka shumë shqetësim sot, natyrisht ka të bëjë me BE-në, me disa nga sfidat politike në rajon, por kur ishit pak vjet më parë, perspektiva e rajonit ishte krejt ndryshe. Greqia dhe Maqedonia e Veriut ishin në një bllokim, natyrisht Mali i zi nuk ishte në NATO. Ishte pjesa e dialogut mes Prishtinës dhe Beogradit dhe ju ishit shumë larg bisedës për çelje negociatash me BE-në. Pra, ka mjaft shqetësim për momentin e sotëm, por, natyrisht, me perspektivën që keni patur herën e fundit që ishit këtu, mund të shihni që është bërë një lloj progresi. Kur ju i shihni vendet në rajon si kryeministër, cila është ajo prirja kryesore, po shkohet në rrugën e duhur apo jo? Sepse ka një lloj shqetësimi në raport me perspektivën në të cilën ju e shihni progresin e bërë.

Kryeministri Rama: Së pari, duke sikur duhet ende të përballemi me një mallkim që ka karakterizuar jetën tonë, sepse kur BE-ja ishte në formë shumë të mirë, ne ishim ata të këqijtë. Tani që jemi ata të mirët, ndoshta jo shumë të mirë, ata janë në formë të tmerrshme. Kësisoj na duhet të presim momentin ku jo vetëm ne të jemi të mirët, por dhe ata të jenë në formë të mirë. Nuk duket se është ky momenti. Sidoqoftë është bërë progres i mirë dhe si të thuash, në bazë të kësaj metodologjie të re, miqtë përmendën disa çështje dhe do të thoja se disa argumente janë të mira, sepse edhe pse mund ta kishim pasur më të lehtë pa këto pika, pa këto argumente, është shumë mirë që ka pasur një diskutim për përmirësimin e metodologjisë, për ta bërë atë më të drejtë, për ta bërë më të parashikueshme për të gjithë, sepse po bëhej gjithnjë e më tepër një makth e gjithnjë e më tepër skizofrenike, një situatë ku Komisioni gjithmonë ka ndjekur rigorozisht detyrat që duhet të përmbusheshin nga vendet dhe Këshilli që gjithmonë e më tepër filloi të mbetej peng i agjendave politike dhe dinamikave të brendshme në vende të ndryshme. …..[mungon audio] janë ende shumë që t’i bësh bashkë në një vendim të vetëm.

Në të njëjtën kohë, për ne, – Shqipërinë ju e përmendët me një nënqeshje pak dyshuese, ne jemi në fakt vendi i vetëm në Europë që kemi 95% dëshirën e njerëzve për të qenë pjesë e BE-së. Në fakt, buzëqeshja juaj qe si të thuash “ç’problem keni” dhe në kohën kur Britanikët u larguan, por për Shqipërinë, Europa është shumë më tepër sesa është për vendet e tjera, sepse ne kemi kaluar një jetë të vështirë, duke u mbajtur peng i perandorive që nuk i zgjodhëm. Kjo është e para jo mirëfilli perandori, por i pari vend ku do donim të ishim që prej një kohe shumë të gjatë dhe të qenit aty është njësoj si t’i ikje përherë mallkimit të historisë e për të qenë gjithnjë të sigurt në një hapësirë ku mund të vendosim për veten tonë. Ky është vizioni ideal. Natyrisht është si martesa, paksa. Duhet të martohesh që të kuptosh pastaj që nuk është e njëjta gjë që kishe menduar. Megjithatë, fakti që njerëzit divorcohen, nuk të bën të heqësh dorë kur do të martohesh. Kështu që pavarësisht ndarjeve midis anëtarëve të BE-së për të ardhmen e BE-së, pavarësisht BREX-it, ju e shihni që për Shqipërinë, ky është rrugëtimi jashtë këtij mallkimi, drejt Europës dhe jo vetëm për Shqipërinë, por dhe për Ballkanin Perëndimor, është e vetmja mënyrë dhe nuk ka alternativë, sepse, siç e thashë, asnjëherë nuk kemi mundur të zgjedhim. Tani që prej 3 dekadave po luftojmë që t’i bëjmë zgjedhjet tona realitet e për arsyen e thjeshtë që nuk ka asnjë vend tjetër në kontinentin tonë, ku mund, duhet të jemi e të ndihemi në të njëjtën kohë të lirë e sikur jetojmë në një shoqëri të denjë e në një shtet funksional demokratik.

Moderatori: Shumë prej bashkatdhetarëve tuaj, vjeshtën e kaluar u zemëruan me vendimin e Presidentit Makron, që ishte kundër hapjes së bisedimeve. Në fakt, ju thatë që idetë e Zotit Makron ishin një frymë e re. Ju pranuat që ato ishin gjeopolitikisht të gabuara, por çfarë nënkuptoni me një frymë e re dhe si është bashkëbisedimi juaj me Francën, me Parisin, në këtë proces?

Kryeministri Rama: Është e vërtetë që përpara tërmetit fizik patëm një tërmet psikologjik. Vendimi i mosmarrjes së vendimit për të çelur bisedimet për anëtarësim u perceptua shumë keq. Së pari, sepse e meritonim, sepse bëmë gjithçka që një vend si ne duhej të bënte për të çelur bisedimet për anëtarësim. Së dyti, asnjë vend më përpara e po flas me fakt, nuk po jap opinione, asnjë vend përpara bisedimeve për anëtarësim, nga ato vende që tashmë janë në bisedime apo brenda në BE, nuk ka bërë aq shumë saç kemi bërë ne për të çelur bisedimet për anëtarësim. Jo sepse ne jemi më të mirë se secili prej tyre, por sepse procesi u bë gjithnjë e më kërkues dhe sepse kërkesat për vendin tjetër në radhë u bënë gjithmonë e më tepër specifike. Natyrisht, ne i kemi të gjitha problemet për të cilat flitet. Natyrisht kemi probleme me krimin, kemi probleme me korrupsionin, kemi probleme për të pasur institucione më transparente, më mirëfunksionale, kështu me radhë, por po të mos i kishim pasur këto probleme, do të kërkonim që të bëheshim anëtarë që sot. Ndaj këto janë probleme që sot janë më pak, seç ishin disa vjet më parë dhe në përpjekjen për t’i zgjidhur deri në shkallën që i kanë zgjidhur shtete anëtare, duhet që të hapen bisedimet për anëtarësim. Nuk është thjesht të pretendosh që të marrësh një dhuratë, apo nuk e di…, të pretendojmë që të marrim transferim të njohurive, të dijeve, sesi të lëvizim nëpërmjet një udhërrëfyesi mjaft mirë të konsoliduar, që na ndihmoi të ndërtojmë të gjithë mekanizmat e një shteti funksional anëtar të BE-së. Më lini t’ju jap një shembull. Reforma në drejtësi. Ne kemi dëgjuar shumë herë për Reformën në Drejtësi, kishim dëgjuar shumë në 30 vjet, por nuk e kishim bërë asnjëherë. Reforma në Drejtësi që po kryejmë tashmë, është një reformë reale dhe është bërë e mundur dhe është e mundur vetëm për shkak të mbështetjes së fortë të vendit tuaj, SHBA-ve dhe falë mbështetjes dhe njohurive të BE-së. Pra, Bashkimi Europian jo vetëm është një stimul mjaft i fortë në përfytyrimin tonë dhe në nxitjen e përpjekjeve tona, por, gjithashtu, edhe një bazë njohurish, dijesh.

Në të njëjtën kohë, ajo që kam thënë gjithmonë, – për ta përmbyllur, – për francezët, kam thënë gjithmonë që nuk ka të bëjë me ne dhe në fakt, ajo çfarë po ndodh gjatë këtyre ditëve, e bënë shumë të qartë, nuk ka të bëjë me ne, ka të bëjë me ata, ka të bëjë me vendimin e përbashkët të tyre se çfarë duan për veten e tyre e çfarë duan për procesin e zgjerimit. Natyrisht kanë një nivel të caktuar hipokrizie, sepse do kish qenë shumë më tepër e natyrshme, shumë më tepër e ndershme, shumë më tepër e pranueshme që të thonin, dëgjoni, ju i keni bërë detyrat, por ne nuk jemi gati të flasim për këtë tani, sepse duhet të zgjidhim disa probleme. Për këtë dua të them, Presidenti francez ka qenë më i drejtpërdrejti, sepse është gjithmonë e lehtë që të thuash, apo të gjesh arsye t’i thuash një vendi si Shqipëria, apo Maqedonia e Veriut, apo të gjitha vendeve të Ballkanit që ju nuk jeni gati akoma, sepse keni ca të këqij këtu, keni ca praktika të këqija këtu, që natyrisht janë të vërteta, por ne nuk po flasim për t’u bërë anëtar, po flasim për të çelur bisedimet e anëtarësimit dhe për t’i hapur këto bisedime, na u dha në letër, me shkrim, se çfarë duhet të bënim. Misioni certifikoi që i kishim përmbushur. Tani, unë nuk mendoj që në Paris, Berlin, në Hagë apo kudo në Europë ka ndonjë që është i punësuar 24 orë në 7 ditë të javës, për të ndjekur Shqipërinë, ndërkohë që Komisioni i ka këta njerëz. Pra, ka njerëz që merren me Shqipërinë gjatë tërë kohës dhe flasin për fakte, flasin për atë çka është e shkruar në letër, ndërkohë që të tjetër flasin për çfarë mund të jetë shkruar në gazeta. Këtu është ndryshimi, por na duhet që të jetojmë me këtë.

Moderatori: Fredi përmendi dokumentin e Komisionit që doli sot. A shihni ju, një udhërrëfyes që do ta lejojë procesin të rifillojë qoftë në samitin e Zagrebit në maj, në Presidencën e Kroacisë, apo përpara?

Kryeministri Rama: Mos më pyesni për këtë. Nuk do të them kurrë më që kjo do të ndodhë në këtë stacion, apo në atë stacion. Kam thënë mjaftueshëm, jam zhgënjyer mjaftueshëm e nuk dua më të them se kur mund të ndodhë kjo, sepse me këta të gjithë nuk i dihet asnjëherë. Nuk është vetëm një person, apo një organizatë. Janë 27 krerë shtetesh që kanë 27 lloje zgjidhjesh, 27 lloje problemesh. Nuk e di asnjëherë se çfarë mund t’i ndodhë ndokujt dhe thotë “jo”, nuk jemi gati për këta.

Sigurisht, procesi është në drejtimin e duhur dhe ajo çka është më me rëndësi është që ne po vazhdojmë të bëjmë punën tonë në të njëjtën mënyrë, siç do të bënim nëse do të ishin çelur bisedimet për anëtarësim. Shqipëria vetë nuk po humb kohë, nuk po ulet e nuk po qan, nuk po pret të ndodhë ndonjë mrekulli. Ndoshta e mira e kësaj është që do të ndodhë atëherë kur ne nuk do ta presim që të ndodhë, pra, në të ardhmen e afërt.

Moderatori: Përmendët dallimin midis perceptimit dhe realitetit të asaj çka është Shqipëria sot. Po të dëgjosh debatin në parlamentin francez, holandez, gjithashtu dhe në Bundestag ka shqetësime për krimin, për korrupsionin, shtetin e së drejtës dhe ju përmendët reformën e jashtëzakonshme të sistemit të drejtësisë që po kryeni, por gjithashtu keni nisur dhe një ofensivë shumë të madhe për këto çështje të korrupsionit e të krimit. Cila është këndvështrimi, pikëpamja juaj e këtyre shqetësimeve që dëgjon në parlamentet e mbarë Evropës për çështjet e krimit dhe të korrupsionit?

Kryeministri Rama: E di, kur flasin për ne në parlamentet e tyre, nuk na kanë ne në mend, kanë votuesit e tyre. Jo vetëm kaq, por shumë prej tyre kanë parasysh jo informacionin që duhet t’u jepet votuesve të tyre, por atë çfarë duan të dëgjojnë votuesit e tyre.

Kam pasur një përvojë me një anëtar parlamenti që ishte raportues për Shqipërinë, nuk po e përmend emrin, por të gjithë mund ta gjejnë, i cili më tha, si mendoni Zoti kryeministër, që ligji i Sheriatit do të bashkekzistojë me Acqui-të e Bashkimit Europian?

I thashë, a po prisni që të hapni bisedimet me sauditët, apo me ndokënd në Lindjen e Mesme? Jo, më tha, ju keni ligjin e Sheriatit, jeni vend mysliman.

Jo zotëri, nuk e kemi ligjin e Sheriatit. Asnjëherë nuk e kemi patur dhe nuk e di pse e thua.

Edhe pse i thashë çdo gjë për këtë, ai shkroi një editorial të hapur pas vizitës në Shqipëri për ligjin e Sheriatit, si pengesë për çeljen e bisedimeve të anëtarësimit me Shqipërinë dhe ky person është raportues, nuk është dikush i zakonshëm. Ka shumë të gjëra të tilla që e bëjnë të vështirë për qeveritë, për kryeministrat, për ministrat e Punëve të Jashtme që kanë nevojë për votat e këtyre njerëzve, duan shumicën, duan të qeverisin në vendet e tyre, që duan të merren me votimet, me zgjedhjet. Ndaj nuk është koha më e mirë në Europë, koha më e mirë brenda BE, por unë shpresoj fort se me Komisionin e ri dhe me këtë frymë të re që po vjen, që të bëhet më politike, më gjeopolitike, edhe pse kjo mund ta bëjë më të vështirë në proces. Më e rëndësishmja për ne është që të fillojmë sepse njohuritë, udhërrëfyesi dhe hapat e mëtejshëm janë më të rëndësishëm sesa pikëmbërritja. Rrugëtimi është shumë herë më tepër në përfitim të vendit, sesa data e mbërritjes. Pa këtë rrugëtim, vendet tona nuk mund të mbeten për një kohë të gjatë në drejtimin e duhur.

Moderatori: Kemi folur për politikën amerikane dhe nuk është e fshehtë që në demokracitë perëndimore diçka po ndodh dhe ka një lloj përplasjeje populiste që është në Europë dhe në SHBA. Megjithatë, në 2019-ën pati protesta antiqeveritare në Serbi, Mal të Zi dhe në Shqipëri. Pra, në të gjitha këto vende të rajonit nuk u arrit dot një marrëveshje mes qeverisë dhe opozitës. Pati bojkotim të Parlamentit, pati bojkotim të zgjedhjeve dhe ju u përballët me këtë problem me Partinë Demokratike të Shqipërisë. Çfarë po ndodh me situatën e demokracisë në Ballkanin Perëndimor dhe në Shqipëri? Si mund të funksionojnë demokracitë dhe institucionet kur opozita vendos të rrijë jashtë tyre?

Kryeministri Rama: Ne kemi folur shumë gjatë këtyre dekadave, sesa shumë iu ka bërë dëm komunizmi vendeve tona. Gjithçka ka pasur lidhje me çfarë ka ndodhur në të shkuarën, por po ndodh shumëçka në të tashmen, që lidhet me atë çka ka ndodhur në të shkuarën dhe një nga pikat më të dëmshme është që jemi rritur në një shoqëri ku të tjerët nuk ekzistonin, ku kundërshtari nuk ekzistonte. Ishim vetëm ne dhe ata, armiqtë. Kësisoj, kultura e kundërshtimit të tjetrit, pa u vrarë domosdoshmërisht, nuk u ndërtua. Kështu i gjithë procesi i hyrjes në një demokraci normale është procesi i të kuptuari që në fund të fundit, cilësia e jetës demokratike, ashtu siç dhe cilësia e jetës në një familje nuk varet nga sa shumë bini dakord me njëri-tjetrin, por nga mënyra sesi nuk bini dakord. Nëse nuk bini dakord me hir, apo në mënyrë të mirë, atëherë jeta është e mirë. Nëse nuk bie dakord në mënyrë të çmendur, atëherë jeta është e keqe. Pra, në njëfarë kuptimi, ne jemi duke u rritur. Ende nuk kemi arritur aty ku duhet. Na duhet kohë dhe përvojë për të arritur aty ku duhet. Nuk e shoh domosdoshmërisht si problem, por e shoh si një mangësi të natyrshme në procesin e rritjes. Sinqerisht, unë mendoj se kemi kaluar një moment mjaft të vështirë, pasi bojkoti u bë traditë në Ballkan. Të gjithë ne kemi bërë bojkotim. U bë e natyrshme, normale. Shpresoj që nuk do të ndodhë kështu për disa vjet në SHBA, por asnjëherë nuk kishim pasur bojkotimin e zgjedhjeve. Kështu që kjo ishte një gjë e re dhe duhej refuzuar, pra, nuk mund të ishte e negociueshme. Unë e shoh shumë të pagjasë, në hapat e mëtejshme, që partitë e tjera të bëjnë të njëjtën gjë. Mendoj se i kemi dhënë fund me bojkotimet, sepse të gjithë kuptuan që në fund nuk fiton. Në fund është më tepër vetëshkatërrim që natyrisht dëmton edhe vendin, por nuk të sjell asgjë. Është një proces i një maturimi të mëtejshëm.

Në Malin e Zi është ndryshme. Nuk ka parti që kanë të njëjtat gjëra që kemi ne. Përshembull, ne nuk kemi parti që janë antiNATO, antiBE, antitregut të lirë, apo anti ndonjë gjëje tjetër. Ne patëm diktaturën më brutale komuniste dhe jemi i vetmi vend në ish Europën Lindore që asnjëherë nuk pati parti komuniste. Ka një parti komuniste me 0 pikë përqind, njësoj si rivalët e presidentit tuaj në Ioëa. Në Mal të Zi është ndryshe. Ata kanë kundërshti ndaj integrimit në NATO, kundërshti ndaj objektivave të mëdhenj strategjikë.

Moderatori: Do përmend disa prej këtyre çështjeve strategjike, por ende për çështjet e rajonit. Pavarësisht këtyre ndarjeve, apo përçarjeve në rajon, ne ju kemi parë me Presidentin Vuçiç, me Kryeministrin Zaev. Jeni takuar tashmë 3 herë për të përshpejtuar bashkëpunuar rajonal, integrimin ekonomik, minishengenin dhe në fakt keni qenë shumë i hapur, për të folur lidhur me atë çfarë është thënë që është alternativë ndaj BE-së. Keni thënë që nuk është plan për ish Jugosllavinë, është nevojë, pra. Çfarë nënkuptim me këtë? Si e shihni? Cili është drejtimi ku do të shkojë kjo?

Kryeministri Rama: Për momentin jam tradhtari i përkryer, së paku, në imagjinatën e njerëzve që nuk e kuptojnë që nuk mund të ndërtosh paqe dhe prosperitet me të njëjtat instrumente dhe armë me të cilat ke luftuar për liri. Është e pamundur. Ajo çfarë po përpiqemi të bëjmë dhe që mendoj se duhet të vazhdojmë të bëjmë, sot kemi patur edhe bashkëbisedime për këtë, gjithashtu edhe dje në Shtëpinë e Bardhë dhe sot me Sekretarin e Shtetit, për faktin se sa e rëndësishme është që këtë Shengen rajonal ta çojmë përpara. Nuk e di pse e quajnë minishengen, sepse në përkufizim nuk më pëlqen asgjë mini, duke qenë se jam max-i, por është një Shengen rajonal, i ashtuquajtur i tillë, për të theksuar projektin e zbatimit të katër lirive të BE-së në rajonin tonë, lirinë e lëvizjes së njerëzve, të mallrave, të kapitaleve dhe të shërbimeve. Do ju jap vetëm një shifër dhe nuk është shifra ime, është një shifër që vjen nga një studim i Bankës Botërore në mbështetje të Procesit të Berlinit, koha e pritjes në kufijtë e Ballkanit për njerëzit dhe mallrat brenda një viti është më shumë sesa njëmijë vjet. Për çfarë duhet të mendohesh? Si nuk mund të kuptosh që ta shkurtosh këtë kohë, të bësh të mundur që njerëzit, mallrat të lëvizin më shpejt, është e mirë për të gjithë?

Së dyti është mjaft interesante që ambasadori Grenell nxiti marrjen e vendimit për të rivendosur fluturimet mes Prishtinës dhe Beogradit. Të gjithë në Prishtinë e përgëzuan këtë, edhe unë e përgëzova, por po ta kisha thënë unë, vetëm ta kisha thënë, jo ta kisha bërë, ndoshta s’do të isha këtu sot, do më kishin prerë kokën. Pra, ka shumë mentalitet që duhet të ndryshojë. Duhet të kuptojmë që nuk është një alternativë karshi BE-së. Kjo është të bëjmë me njëri-tjetrin, atë çka nuk mund të bëjmë ende me vende anëtare të BE-së. Në të njëjtën kohë, kjo është një përgatitje për të qenë anëtarë të mirë të BE-së. Pashë një gjë interesante në metodikën e re, që nuk ka qenë deri tani në procesin e integrimit, që ka të bëjë me fqinjësinë, me bashkëpunimin rajonal, me sjelljen e fqinjësisë së mirë. Kjo është shumë e rëndësishme. Nuk mund të shkojmë kurrkund, nëse mbetemi të izoluar në tregjet tona të vogla e nëse vijojmë ta shohim njëri-tjetrin me syrin e asaj çka ka ndodhur në të shkuarën.

Natyrisht, kjo nuk do të jetë aspak një zëvendësim, apo minues i dialogut midis Prishtinës e Beogradit, që duhet të vazhdojë dhe kjo nuk ka të bëjë aspak me mendimin apo qëndrimin tim për këtë, pasi qysh prej ditës së parë e gjatë gjithë kohës kam thënë që Serbia duhet ta njoh sa më shpejt të jetë e mundur Kosovën. Për Serbinë është një makth nga i cili ajo duhet të çlirohet. Kosova është një realitet që nuk mund të ndryshojë. Në të njëjtën kohë, sidoqoftë na duhet të punojmë sëbashku. Na duhet të gjejmë se çfarë dhe ku mund të punojmë sëbashku. Natyrisht, për këtë mund të mos biem dakord, por kjo nuk është arsye që të ngrijmë gjithçka dhe t’i kthejmë shpinën njëri-tjetrit, sepse nuk ndihmon askënd. Aktualisht kemi një konflikt të madh në Ukrainë dhe Presidenti i Ukrainës ulet bashkë me Presidentin e Rusisë dhe flasin si të hedhin hapa përpara. Ata janë në luftë aty në këto zona. Si mund të shmangësh të flasësh?! Mendoj që është një mesazh i rëndësishëm.

Moderatori: Jeni këtu në Uashington në momentin që Kosova pati qeverinë. Albin Kurti është homologu juaj, Kryeministër. Disa janë të shqetësuar që në të shkuarën Vetëvendosja është shprehur me dëshirën për t’u bashkuar me Shqipërinë. Si e shihni qeverinë aktuale të Kosovës për menaxhimin e këtyre çështjeve, apo dialogut me Beogradin?

Kryeministri Edi Rama: Poezia e opozitës nuk është njësoj me prozën e qeverisë. Kjo është çështja. Por, natyrisht, çështja është që, është mirë që ata kanë një qeveri të re dhe mezi pres të punoj sëbashku me ta për marrëdhënien tonë dhe është një temë që ka qenë gjithmonë ëndrra ime dhe ëndrra e çdo shqiptari të Shqipërisë dhe Kosovës, kufiri të bëhet tërësisht fluid. Pse nuk ka qenë e mundur kjo? Sepse menjëherë, sapo të përmendja, jo në Beograd, por këtu në Uashington, apo në Bruksel, njerëzit do më thonin “mos je çmendur? Kjo është Shqipëria e madhe!” E po kështu, edhe në Beograd, natyrisht do ta thonin një gjë të tillë. Tashmë kemi një marrëveshje në të cilën kufijtë mund të jenë tërësisht të hapur. Ka njerëz që thonë mos duhet t’u kërkojmë leje serbëve për kufirin tonë? Çfarë është kjo? Kjo është të tallesh me njerëzit. Kjo është t’i marrësh njerëzit për budallenj. Natyrisht të duhet një marrëveshje përbashkët e më pas mund ta bësh këtë gjë me gjithkënd. Pra, pasi binda serbët dhe Presidentin e Serbisë që të mos ta linin jashtë lëvizen e njerëzve, sepse ata donin vetëm të përfshinin kapitalin, mallrat dhe lëvizjen e transaksioneve, por ndërkohë që nuk donin lëvizjen e njerëzve, sepse kishin frikë se, nëse do të hapeshin kufijtë, atëherë shqiptarët do lëviznin dhe do të bëhej kjo “Shqipëria e Madhe”. Por kjo nuk është e vërtetë. Do të kemi dy shtete, siç do të jenë 6 shtete të Ballkanit Perëndimor, por do të kemi komunikim normal, ashtu siç në BE dhe kjo do të bënte që shqiptarët të lëviznin midis njëri-tjetrin tërësisht të lirë. Kjo është diçka që mendoj se mund ta zgjidhim, sepse, kur je në qeveri, është shumë ndryshe. Tashmë mund të punojmë sëbashku dhe shpresoj që sa më shpejt të qartësojmë këtë shtrembërim lidhur me Shengenin rajonal e të mund të bëjmë përpara me kufijtë tanë.

Ka dhe diçka tjetër. Nuk është një BE e vogël, në kuptimin që të gjashtë duhet të kenë konsensus të gjithë, të bëjnë të njëjtën gjë të gjithë. Jo, nuk ka veto, nuk ka paragjykim, nuk ka kushtëzim. Gjithsecili mund të bëjë pjesë, apo të zbatojë pjesë të saj, siç do. Pra, ideja është që nuk është e thënë që Kosova të bëjë me ne, apo të bëjë me Serbinë të njëjtën gjë. Mali i Zi, p.sh., është pjesë e iniciativës dhe thotë që na pëlqen pjesa më e madhe e saj, ka gjëra që nuk na interesojnë, por vetëm për faktin që është shumë elastike, shumë fleksibël, nuk ka nevojë që të bësh çdo gjë me të njëjtin ritëm.

Pyetje: Ka patur një akt normativ në Shqipëri, një akt serioz i qeverisë shqiptare për të luftuar korrupsionin dhe krimin e organizuar. Sapo ka filluar të zbatohet dhe është përgëzuar. Dua t’u pyes meqë keni 6 vjet në qeveri dhe kjo çështje është kaq e rëndësishme sa që është dashur të dilni me këtë akt normativ. A ndjeni ndonjë lloj përgjegjësie se përse nuk është bërë më parë? E për të vijuar me këtë, keni vepruar shumë fort, jo vetëm në kuadër të këtij akti, por edhe me veprime të tjera kundër krimit dhe korrupsionit, por në të shkuarën me njerëz të partisë suaj që janë akuzuar në lidhje me krimin e organizuar keni reaguar ngadalë apo nuk keni reaguar aspak.

Pyetje: Zoti Kryeministër dua t’u bëj një pyetje lidhur me rolin e kryesisë që Shqipëria ka në OSBE e sidomos për sa i takon Ukrainës sepse siç ju e përmendët në fjalimin hapës të seancës hapëse të kryesisë së radhës së OSBE-së është çështja më e rëndësishme me të cilën përballet OSBE-ja. Ju udhëtuat në Ukrainë si detyra e parë e kryetarit të radhës në OSBE. OSBE luan një rol jetik në misionin e posaçëm të monitorimit dhe me grupin tre palësh. Cila është ndjesia juaj për situatën në Ukrainë, duke qenë se keni qenë aty dhe perspektiva për një armëpushim të mirëfilltë dhe përtej tij për një paqe legjitime.

Pyetje: Faleminderit Kryeministër. Nuk iu referuat shumë axhendës tuaj ekonomike. Po pyesja veten, nëse mund të përmblidhni përparësitë tuaja në këtë pikë, sidomos aspiratat për një bashkëpunim më të ngushtë ekonomik mes Shqipërisë dhe SHBA-së.

Kryeministri Rama: Nuk iu referova axhendës ekonomike, sepse nuk më pyetën. Kështu që normalisht njerëzit kanë qejf të pyesin për politikën dhe jo për ekonominë, që në fakt është mirë për politikanët përgjithësisht.

Do ta nisja me pyetjen e parë. Është një pyetje e mirë. Përse jo përpara?

Përgjigja është e thjeshtë. Si mund të bëhej kjo, përpara sesa të kishim prokurorinë e posaçme që lindi nga procesi i dhimbshëm i Reformës në Drejtësi dhe i vettingut! Si mund të guxonim që të ndiqnim përpara pasuritë dhe financat e krimit të organizuar! Si mund ta imagjinonim të sekuestronim dhe më pas të konfiskonim pasuritë e mbledhura nga aktivitetet e paligjshme me gjykata që kishim gjatë gjithë këtyre viteve! Si mund ta imagjinonim të sekuestronim pasuritë e mbledhura nga aktivitete e paligjshme me gjykatat që kishim gjatë gjithë këtyre viteve dhe ende kemi, që në pjesën më të madhe janë tërësisht të infektuara nga krimi i organizuar. Kemi gjyqtarë e prokurore, të cilët jo thjesht bashkëpunojnë me krimin e organizuar, por janë pjesë e tij.

Kësisoj na u desh të prisnim me durim momentin ku të punonim në një terren ku policia nuk do të poshtërohej, kur i referonte çështje prokurorisë dhe gjykatës.  Tashmë kemi zyrën e Prokurorisë së Posaçme që është ngritur për këtë qëllim dhe kemi edhe Gjykatën e Posaçme të Krimeve të Rënda. Më duhet t’u them që këto çështje do të gjykohen në gjykatë nga persona që kanë kaluar vettingun dhe kjo përbën një ndryshim mjaft të madh.

E dyta, me ndihmën dhe nxitjen e miqve tanë amerikanë hartuam një akt ligjor, i ashtuquajtur ligji për dekriminalizimin për të gjithë ata që duan të zgjidhen. Për të gjithë ata ka një kontroll të imtësishëm të të gjithë historisë së jetës së tyre dhe në qoftë se kanë ndonjë lloj dënimi, nuk mund të zgjidhen.

Ne jemi në vijim të procesit të vettingut të gjyqtarëve dhe të prokurorëve dhe po themi që të gjithë ata gjyqtarë dhe prokurorë që nuk justifikojnë pasuritë e tyre janë jashtë sistemit e do të dalin jashtë sistemit, por po kështu mund t’u nënshtrohen hetimeve dhe padive në të ardhmen.

Ajo çfarë po bëjmë tani është mjaft e thjeshtë. Është e vështirë, është e guximshme, por e thjeshtë. Të gjithë ata që janë dënuar për trafikim të narkotikëve, qenieve njerëzve, për mafian, për financimin e terrorizmit, apo pjesëmarrje në çdo lloj veprim të lidhur me terrorizmin, si dhe në vrasje, apo një sërë krimesh të rënda duhet të vërtetojnë që shtëpia, biznesi, automjetet, toka, vijnë nga puna, jo nga aktivitetet e paligjshme. Është e thjeshtë. Policia duhet thjeshtë të raportojë, bazuar në një listë të mbyllur, pasi ka një regjistër të personave të dënuar. E dimë, të gjithë e dinë se kush janë ata. Është një listë e mbyllur, nuk është selektive. Nuk është diçka që ti e zgjedh sipas dëshirës. Është një situatë ku të gjithë duhet të përgjigjen. Policia dërgon një dokument, i kërkon subjektit që brenda 48 orëve të plotësojë një formular që ka disa pyetje dhe është prokuroria  e posaçme që do të duhet t’i shqyrtojë këto dokumente brenda 15 ditëve dhe më pas të kërkojë vendim sekuestrimi nga gjykata e posaçme, brenda 15 ditëve. Këto pasuri sekuestrohen dhe më pas ka një proces të rregullt ligjor, që vazhdon jo më gjatë se 6 muaj, për të vendosur nëse do të konfiskohen apo jo. Ky është procesi. E njëjta është dhe për bllokun e dytë, për persona që janë akuzuar për krime të tilla, por që nuk janë dënuar për shkak të sistemit të korruptuar.

Edhe njëherë, nuk është një proces gjyqësor, por është një veprim administrativ. P.sh, zotëri ke një standard të caktuar jetese, që është i jashtëzakonshëm, Zoti të bekoftë nëse e ke prej punës dhe nëse kjo nuk ka të bëjë me veprimtaritë e shkuara kriminale. Por duhet ta vërtetosh këtë. Jo shteti, jo policia, jo prokuroria, ti duhet ta vërtetosh këtë. Nëse nuk e vërteton dot, atëherë kaq ishte.

Ka njerëz që pyesin, pse merreni me ata, pse nuk merreni me politikanët. Është shumë e thjeshtë, nuk është qeveria, nuk jam unë, nuk është policia që duhet të merret me çdo keqbërje të politikanëve, është sistemi i drejtësisë.

Kjo është arsyeja pse ne po reformojmë drejtësinë. Sigurisht do të kërkojë kohë, do kërkojë forcën e institucioneve. Por nuk jemi në 1945-n, falë Zotit. Unë nuk kam pushtetin e 1945-s që të ndjek nga pas të gjithë  politikanët e t’u them “keni bërë diçka të gabuar”, apo “dua të shoh seç keni bërë”. Ne kemi një inspektorat që vlerëson pasurinë  e politikanëve dhe ky është institucioni i vlerësimit që kemi deri tani. Por, nëse në të ardhmen politikanët kapen në flagrancë, duke bërë diçka të gabuar dhe në qoftë se ata dënohen siç janë dënuar këta njerëz, sepse këta nuk janë njerëz që ne dyshojmë, apo që policia dyshon se janë kriminelë. Natyrisht ka persona që janë në hetim e sipër në Shqipëri, në BE apo në SHBA, por nuk janë në këtë listë. Kështu që nuk po flasim për dyshim. Flasim për persona që janë dërguar në gjykatë, të dënuar apo të paditur nga prokuroria.

Edhe për partinë është e njëjta gjë. Partia nuk është një vend ku ti bën hetime dhe gjyqe. Partia nuk është vendi ku ti zgjedh se kush do të marrë pjesë dhe partia asnjëherë nuk gjykohet nga keqbërja e disa individëve, por gjykohet nga mënyra sesi reagon. Nëse partia bëhet avokate në mbrojtje dhe për të shfajësuar para publikut njerëz, të cilët kanë lidhje me gjëra jo të mira, kjo përbën problem. Por nuk mund të më thuash një rast të vetëm, kur ne nuk jemi distancuar kur drejtësisë i është dashur të bëjë punën e vet.

Ndjesë, por jemi e vetmja parti që e kemi bërë këtë. Kjo është përgjigja.

Kur bëhet fjalë për Ukrainën, ne vizituam zonë e konfliktit dhe është ferri mbi tokë. Është jashtë çdo fuqie që unë kam për të shpjeguar se çfarë pamë. Ka një lumë të vogël që ndan dy zonat në konflikt e ashtuquajtur zonë e ndërmjetme e mosangazhimit. Nga njëra anë janë separatistët, apo sido që t’i quani dhe nga ana tjetër është shteti sovran ukrainas. Ata kanë rënë dakord të ndërtojnë një urë që ka gjerësi për të kaluar vetëm një ambulancë dhe jo më shumë dhe ende nuk kanë rënë dakord që ambulanca të kalojë nëpër të gjithë urën.

Këtë urë, me temperatura gati të pamundura, me një erë vrastare, ka 10 mijë njerëz që e kalojnë në ditë dhe 90% janë të moshuar, sepse ju duhet që të kalojnë nga ana tjetër që të marrin pensionet, ju duhet që të marrin barnat. Spitali është në anën tjetër e ju duhet natyrisht që të shkojnë dhe në spital. Ka njerëz që vdesin, duke ecur sepse ambulanca nuk mund ta çojë një pacient në spital. Ndalon diku në një pikë të caktuar dhe pastaj pacienti duhet mbajtur nga mjekët. E prandaj pacienti vdes. Pra, shkon deri në këtë pikë.

Më thuhet se është më mirë nga çka qenë. Përfytyrimi im nuk mund të më çojë më keq sesa aq, megjithatë është më mirë, thonë. Sepse më parë vriteshin 24 orë në ditë. Ndërkohë që tashmë ka një armëpushim gjatë ditës. Së paku, njerëzit mund të ecin dhe kalojnë urën. Më parë nuk e bënin dot. Ndërkohë që gjatë natës, misioni i monitorimit nuk mund të qëndrojë aty, ka të shtëna. Duhet të investojmë më shumë në teknologji dhe survejim me video, por është e vështirë. Do të ishte mirë teorikisht që të çonim të rinj të llastuar që ta shihnin. Po ndodh tani në kontinentin tonë dhe po ndodh në një vend që jo larg në kohë ishte një vend i mirë. Pra, kjo është jeta. Ndonjëherë njerëzit tanë priren të krahasohen me Francën, Gjermaninë dhe Italinë, – ah, jo me Italinë, sepse dikush më tha një ditë, kur po flisja për tërmetin, ki durim, shiko Italinë, ka 10 vjet dhe nuk ka rindërtuar ende tërësisht. Po pse na krahason, – më tha, – me Italinë. Italia nuk është e zhvilluar, duhet të na krahasosh me vende të tjera më të zhvilluara. Fliste për Shqipërinë, nuk ishte në Amerikë, ishte në Shqipëri.

Sa i takon ekonomisë, ne morëm një goditje mjaft të fortë, mjaftë të rëndë. Vlerësimi i pas katastrofës është përtej 1 miliardë euro, që për ekonominë tonë është shumë. Megjithatë, objektivi ynë është të rindërtojmë gjithçka, por jo të shkurtojmë projekte të rëndësishme, duke nisur nga shërbime, por gjithashtu, edhe në raport me buxhetin e mbrojtjes, na duhet që të vazhdojmë , por jo të çojmë deficitin dhe borxhin në pikën e shpërthimit. Nuk do të rrisim borxhin. Do të ngadalësojmë paksa ritmin e uljes së borxhit. Do të shtrijmë paksa deficitin, ndërkohë që jemi në pritje të Konferencës së Donatorëve në 17 shkurt, ku shpresoj të marrim ndihmë. E di që do të jetë shumë larg të tërë sasisë së parave që na duhet, por megjithatë kemi disa gjëra të mira në mend, siç tha Presidenti Trump, por që nuk kam ndërmend t’ua them sot.

Moderatori: Zoti Kryeministër faleminderit shumë! Pjesë  e ekipit që është këtu, është pjesë e ekipit të Balkan Forward, “Ballkani përpara”, që në fakt merret me çështje se si të mbajmë të angazhuara SHBA-të, si të zgjerojmë zhvillimin ekonomik, natyrisht, edhe në kuadër të këtij tërmeti shkatërrues. Është shumë e rëndësishme që të mbështesim procesin e reformave në rajon, që ne të jemi përkrah jush dhe fqinjëve tuaj, që të mbeteni të ankoruar në perëndim dhe kjo është ende punë e papërfunduar.

*Përkthim simultan