Kryeministri Rama, i cili ndodhet në Londër, në kuadër të pjesëmarrjes në Samitin vjetor të Procesit të Berlinit ishte i ftuar sot në “Future Resilience Forum 2025”, forumin ndërkombëtar të sigurisë dhe politikave globale.

* * *

– Jam e kënaqur, shumë e kënaqur në fakt që kam këtu dikë që e kam admiruar për një sërë vitesh në fakt. Unë vet nuk jam në rrjetin X apo Twitter, nuk mbaj mend se ç’quhet më tani por kolegu im David ju ndjek dhe më thotë që jeni absolutisht në mënyrë histerike argëtues. Mund ta nisim pak sesionin më lehtësisht dhe pastaj të bëjmë më serioze. Ne të dy jemi gaforre të lindur në korrik.

Kryeministri Edi Rama: Po varet kur ke lindur. Unë kam lindur në 4.

-Unë në 14.

Kryeministri Edi Rama: Jam gjëja e dytë me e rëndësishme pas Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

-Unë në fakt kam qejf që t’ju them miqve të mi francezë që ndaj ditën e Bastijes me vendin e tyre. Për t’iu kthyer komenteve që kolegu ime David që tha se ishin kaq argëtuese, në fakt keni pasur një bashkëbisedim interesant e shkëmbim me një nga politikanet këtu në mbretërinë e bashkuar Nigel Farage. Vazhdoni ta keni këtë shkëmbim? A mund të na përditësoni këtë

Kryeministri Edi Rama: Po, jam në kontakt me të dhe shpresoj që të mbajë premtimin që do vijë në Shqipëri dhe të shohë vet sesa vend i bukur është dhe sa te shkëlqyer janë njerëzit tanë, sa shumë e vlerësojmë ne mikpritjen dhe shumë gjëra të tjera. Kështu që më premtoi që do të vijë dhe pres me padurim që ta mik pres, ta kem mik të ftuar në vendin tonë dhe më pas shpresoj që të mos ta vendosë më Shqipërinë në bisedat e tij për arsyet e gabuara.

-Nga këndvështrim juaj, çfarë mendoni se po ndodh në Mbretërinë e Bashkuar me dikë si Nigel Farage që bën të tilla komente. Cili është perceptimi nga ana juaj?

Kryeministri Edi Rama: Dëgjoni, nëqoftëse doni që unë të jem argëtues mos më pyesni për Mbretërinë e Bashkuar sepse është një temë mjaft dramatike dhe s’ka asgjë për të qeshur aty. Unë kam prirjen të besoj që të veçosh Farage si problemin praktikisht është tu largohesh rrënjëve të problemit, Farage nuk është problemi, është pasqyra ku njerëzit mund të shohin në mënyrë teatrale disa prej problemeve dhe sigurisht unë nuk besoj se ai ka zgjidhje, por nuk ka aspak dyshim që zgjidhja nuk është ta shfaqesh atë si kokën e turkut apo si problemin kryesor. Zgjidhja mund të jetë t’i shohësh problemet ashtu siç janë dhe të përpiqesh të gjesh mënyrën sesi mund t’i trajtosh që t’i ri angazhosh njerëzit me politiken dhe t’i bësh njerëzit të besojnë serish tek ky vend i madh.

-Pra ju mendoni se problemi është më i madh sesa emigracioni ? Ka të bëjë më shumë me demokracinë, një sfidë me demokracinë?

Kryeministri Edi Rama:. Po sigurisht problemi është ky. Unë besoj pikë së pari se ta karakterizosh emigracionin si problemin është gabim. Emigracioni nuk është problemi, emigracioni është pjese e zgjidhjes besoj unë. Dhe sigurisht më tej është e rëndësishme të behet dallimi midis asaj çfarë është e parregullt, e dëmshme, e paligjshme dhe asaj çfarë është dobiprurëse. Pak kohë më parë vizitova këtë qytet pasi dikush që quhet Suella Braverman veçoi komunitetin shqiptar në mënyrën më të gabuar të mundshme. Kur mbërrita u shoqërova  me mjaft mirësjellje nga personat që  angazhohen për të shoqëruar kryeministrat dhe presidentët për arsye sigurie. Mbërritëm në hotelin tonë dhe një djalë mu afrua dhe  nisi të më fliste në shqip. Roja mu afrua sepse mendoi që ndoshta kishte diçka të rrezikshme dhe i thashë “jo, jo mos u shqetëso është një bashkatdhetar shqiptar”. Pastaj kur dolëm nga hoteli në mëngjes dëgjova emrin që thirrej nga lartë. Ngrita kokën dhe pashë disa shqiptarë në skela që po punonin me meremetimin apo me ndërtimin e një ndërtese aty pranë. Pastaj shkuam në Parlament dhe roja aty ishte shqiptar. Kështu më erdhi menjëherë pyetja, çfarë do të ndodhte, kush do t’i bënte këto punë nëse shqiptarët nuk do të ishin aty, por jo vetëm shqiptarët, por dhe emigrantët e tjerë. Demografia në fakt është e erret jo vetëm për Britaninë por edhe për Europën kështu që sigurisht që migracioni nuk është problemi, është pjesë e zgjidhjes.

Të luash me migracionin për mënyrën sesi po luhet është shumë e rrezikshme sepse është shumë ndikuese, pra dëmton vlerat që e kanë bërë vet Mbretërinë e Bashkuar atë vend demokratik ku bashkëjetohet sepse shndërrohet në luftë kulturore dhe pastaj shkon thellë e më thelle duke ndezur mosmarrëveshje e po kështu dhe dëshpërim që mund të hedhe në erë të gjithë shoqërinë në një moment të caktuar në kohë.

 

-Përmendët në fakt mënyrën e të menduarit, është një pyetje e madhe por besoj që përmendet Europën, ndoshta kjo është pyetje e madhe, por jam e bindur që mund ta përballoni. Çfarë ndodh me Europën? Cila është trajektorja në të cilën po shkon?

Kryeministri Edi Rama: Besoj se nëse dikush mund të kuptojë pak më mirë se çfarë ndodh me Europën, duhet të hapë veshët dhe të dëgjojë të tjerët jashtë Europës, të dëgjojë mendjet e mëdha e të ndritura të Azisë, të jugut global në përgjithësi të vendeve arabe dhe të gjithë ata e shohin Europën si një gjigand të vjetër, të lodhur që nuk është më në gjendje të zgjohet dhe të kuptojë që bota ka ndryshuar.

Për shembull ka një fakt të thjeshtë, që më pak se 40 vjet më parë PBB e Europës ishte 10 herë më e madhe se e Kinës, sot janë në nivele të barabarta dhe në më pak se 10 vjet Kina do të ketë dyfishin e ekonomisë së Europës e jo më të pjesës tjetër të botës. Europa gjendet në një udhëkryq, në një moment shumë kritik sepse i duhet të ndajë mendjen për të plotësuar e përfunduar projektin e etërve themelues që s’ka pak dyshim është projekti më i jashtëzakonshëm që qenia njerëzore politike ka krijuar apo të ecë në një drejtim më katastrofik dhe të ndjekë shembullin e BrExit që ishte vetëvrasja më e pabesueshme që mund të imagjinoje të shihje drejtpërdrejtë.

-Permendet Kinën dhe është temë interesante sepse disa prej paneleve tona që kanë folur për teknologjinë, për lendet e para kritike kanë treguar që janë mbizotëruese në atë treg. Folëm me ministrin sirian të ekonomisë i cili tha sesi Kina ishte e pranishme dhe po ndihmon me infrastrukturën. Pra Kina ka depërtuar në botë në një mënyrë të tillë, në atë shkallë sa Europa është zmbrapsur.  A e shihni dhe ju kështu? Po thoja që Kina ka depërtuar shumë shpejt në botë duke investuar në Afrikë, në Siri. A mendoni që ata po e bëjnë shumë më shpejt këtë se sa mund të bëjë Europa.

Kryeministri Edi Rama: Mendoj se ka një karakteristikë të qëndrimit të Kinës në raport me botën që duhet ta mbajmë parasysh, që Kina nuk është e interesuar për universalizmin e mënyrës së saj të jetesës, së bindjeve, të vlerave të saj. Ata besojnë se i përkasin një civilizimi të epërm që nuk ia vlen të shpenzosh energji ta përhapësh, ndërkohë që kur do që mundet Kina kërkon të bëjë biznes. Ky është një tipar shumë i veçantë i fuqive të mëdha, që nuk ka ngjasim me asgjë të ngjashme me të cilën jemi mësuar të jetojmë në jetën tonë qoftë pjesa perëndimore apo ajo lindore, ish-Bashkimi Sovjetik, Blloku Lindor që ishin të gjithë të fiksuar të përhapnin mënyrën e tyre të jetesës, bindjet e tyre, të impononin vlerat e tyre. Kështu që në këtë drejtim Kina ka këtë qasje ndryshe. Nga ana tjetër ka diçka është absolutisht e rëndësishme që Zhak Atali meqë ra fjala e përmendi jo më herët se sa dje që edhe pse Kina flet për planin 5 vjeçar të radhës që do të thotë 25 vjet. Më pas Franca duke cituar Zhak Atali nuk ka plan as për javën e ardhshme. Është një dallim shumë, shumë i madh që më pas pasqyrohet me jetën e përditshme, me zotërimin apo me ndikimin që Kina ka në botë, Europa ka në botë, e kështu me radhë.

-Mendoni që udhëheqësit europianë e kanë këtë hapësirë që të mendojnë në këtë lloj mënyre, duke pasur parasysh që kanë sisteme të ndryshme politike?

Kryeministri Edi Rama: Udhëheqësit europiane duhet të mendojnë për kaq shumë zgjedhje dhe në të njëjtën kohë, besoj që të jesh nën trysninë shumë të madhe dhe shpërqëndruese të medias sociale, politika e partive përgjithësisht në pjesën demokratike të botës është bërë gjithmonë e më pak e respektuar dhe më pak e ndjekur nga njerëzit. Kjo ndez gjithmonë e më tepër qëndrime shkatërruese, ide shkatërruese për botën që jetojnë në këtë kënd të të gjithë globit, ndërkohë që besoj që në mënyrën time mjaft modeste që ajo çfarë njerëzit në këto vende apo në pjesë të tjera të Europës kërkojnë, është fakti që kanë humbur gjithmonë e më tepër sensin e asaj që kanë, që ende është mjaft e çmuar, mjaft e rëndësishme dhe ideja që duke kërkuar diçka ndryshe, mund të humbasin atë çfarë kanë është tmerruese, në këndvështrimin tim.

Kështu nuk është një moment i lehtë dhe ma ha mendja që do të bëhet më keq përpara se sa të bëhet më mirë. Mungesa e qartësisë dhe e ideve të kthjellëta se si duhet marrë me këtë botë të re, e çfarë duhet bërë me këtë projekt të mrekullueshëm që nuk është përfunduar dhe quhet Bashkimi Europian, po shkakton gjithmonë e më shumë huti e gjithmonë e më shumë dëm.

-A mendoni se ka qenë mungesë udhëheqjeje në kuptimin e personaliteteve që kemi pasur apo është mungesë udhëheqjeje sa i takon faktin që udhëheqësit dhe po flas për udhëheqësit tani, që kanë lejuar veten që të rrethohen apo si të thuash të kufizohen me atë çfarë thuhet në median sociale.

Kryeministri Edi Rama: Le të marrim një shembull, që për mua është shumë tregues në një farë mënyre, agresionin rus në Ukrainë. Për disa vjet gjatë administratës së mëparshme amerikane, Europa praktikisht jashtë-kontraktoi politikën e vet të jashtme dhe e vuri veten në autopilot, duke ndjekur Shtetet e Bashkuara të Amerikës në dritën e konfliktit dhe në qasjen që ishte mjaft maksimaliste dhe natyrisht, me të gjithë arsyet e nevojshme morale. Tani situata ka ndryshuar dramatikisht dhe ajo çfarë për shembull konsiderohej se ishte një fjalë e papranueshme, armëpushim dhe kur e përmendi Victor Orban dhe u trajtua me përçmim, befas u bë e pranueshme kur e përmendi Donald Trump dhe të gjithë udhëheqësit europianë e përqafuan dhe filluan të kërkonin arritjen e një armëpushimi, por me sa duket shumë vonë. Ajo çfarë më bën shumë të paqartë është që deri më sot, edhe sot që flasim, Europa nuk ka një plan paqeje të vetin.

Sigurisht, është legjitime, absolutisht legjitime të mbështetësh Ukrainën, të mbështetësh plotësisht integritetin territorial, të kundërshtosh plotësisht, marrjen me forcë të një cope tokë nga një vend tjetër, por, ndërsa po mendojmë të riarmatosemi, të mbështesim Ukrainën me armë tingëllon apo ngjan mjaft e çuditshme që nuk kemi një strategji paqeje, nuk kemi një plan. Fitorja absolute është një nga alternativat, por nuk mund të jetë alternativa dhe ndërkohë na duhet të kemi një plan, – si duket kjo paqe? Mungesa e tij na bën krejt të varur nga çfarëdo lloj gjëje që do të bëjë Uashingtoni në këtë drejtim, që qartësisht është diçka që ndryshon shumë nga më parë, e po kështu është diçka që ka një qasje tërësisht të ndryshme ndaj asaj që po zhvillohet e si duhet të vazhdojë. E shoh pra si një shembull mbresëlënës të mungesës të një qëndrimi të konsoliduar autonom të Europës në raport me çështje të rëndësisë së madhe dhe çështjeve me peshë të madhe strategjike.

-Mund t’ju pyes, a jeni takuar me Vladimir Putinin?

Kryeministri Edi Rama: Jo, faleminderit. Ne jemi një rast shumë i veçantë do thoja, sepse Shqipëria është i vetmi vend në të gjithë kontinentin e Europës, ku liderë nga Kremlini apo figurë e profilit të lartë nga Moska, nuk ka ardhur qysh prej 1960, që nga 1960 asnjë nga pala jonë nuk ka shkuar në Moskë të vizitojë Kremlinin apo për çfarëdolloj arsye.

Kjo ka lidhje me historinë tonë. Ne kemi patur një histori të veçantë, shumë ndryshe nga vendet e tjera komuniste të bllokut sovjetik, sepse ne i konsideronim të gjithë ata tradhëtarë të degraduar, që nuk e meritonin shoqërinë tonë.

Ne besonim dhe luftuam si “fari” i vetëm i komunizmit në Evropë, kështu që kur sovjetikët e braktisën Stalinin, ne vazhduam ta ndiqnim Stalinin.

Stalini ishte në bulevardin tonë kryesor në bronx, shumë herë më i gjatë se sa unë deri në vitet ‘90.

Kjo krijoi një qëndrim të tillë, një mungesë totale besimi dhe një mungesë totale tërheqjeje nga Rusia. Ne e dashurojmë Dostojevskin e gjithçka që na ka dhënë kultura ruse, por nuk na pëlqen Putini, nuk na pëlqen Rusia aktuale, nuk kemi të bëjmë asgjë me të dhe as nuk na merr malli.

-Pra ju nuk kemi patur takime, as në takime shumëpalëshe qeveritare.

Kryeministri Edi Rama: Jo jemi imunë nga kjo, nuk kemi patur. Kurrë nuk jemi tunduar nga oligarkët rusë, nga paratë ruse. Për ne, letërsia ruse dhe muzika e shkëlqyer ruse është më shumë se mjaftueshëm.

-Për t’ju kthyer pas, pati edhe një seancë që fliste për ndërmjetësimin, për t’ju kthyer komentit tuaj për Europën që nuk di si të përgatitet për paqe. A do Putini paqe dhe nëse është kështu..

Kryeministri Edi Rama:  Ka një histori, nuk e di sa e njihni, ka një histori të vërtetë për himnin rus. Himni rus u kompozua kohë më parë dhe pas ndryshimit në politikën e Moskës, Hrushovi  i kërkoi autorit të tekstit të himnit të ndryshonte tekstin dhe e ndryshoi.

Më pas, kur Rusia u bë e pavarur nga Bashkimi Sovjetik  apo kur vendet e Bashkimit Sovjetik u bënë të pavarura nga Rusia, Yeltsin mori në telefon autorin dhe i tha: “duhet të ndryshojmë tekstin’’, dhe autori shumë më i moshuar nga kur shkroi variantin e parë të himnit, ndryshoi tekstin.

Më pas, Putini kërkoi një një variant të katërt të himnit, por muzika nuk ndryshoi kurrë. Kjo i përgjigjet pytejes suaj, që në Kremlin muzika nuk ndryshon kurrë, teksti ndoshta.

-Për ta çuar në një nivel tjetër këtë dhe për të folur sërish për të ardhmen e Europës, a do të thotë kjo që duke folur 25 vjet e tutje, a mund të shohim ndryshim të kufijve në Europë?

Kryeministri Edi Rama: Shiko, unë nuk besoj që në ndonjë formë a mënyrë, jo vetëm në Europë, por edhe në vende të tjera të rëndësishme të kësaj bote, – Kina për shembull, – do të pranohej ndryshim kufijsh, sepse ata e thonë të gjithë qartë që integriteti territorial i Ukrainës duhet të jetë i paprekshëm. Por, nga ana tjetër, ka forma të ndryshme marrëveshjesh, të cilat mund t’i çelin rrugën paqes apo në formën e një konflikti të ngrirë, pa pranuar asnjë ndryshim kufijsh.Unë besoj që kjo është një qasje mjaft e drejtë sepse nëse pranojmë ndryshimin e kufijve me forcë, atëherë do të pranonim që gjithçka kemi ndërtuar për kaq shumë dekada, është shuar dhe që gjithçka është e hapur që kushdo të marrë çfarë të dojë me forcë.

-Po çfarë mendoni se do të jetë i prirur të pranojë?

Kryeministri Edi Rama: Kush, Putini?

-Po.

Kryeministri Edi Rama: Siç ju thashë nuk e kam takuar dhe këto kohët e fundit nuk kemi folur se çfarë është i prirur të pranojë. Është shumë e qartë që Rusia dhe ai e ka bërë shumë mirë këtë paraqitjen, këtë imazhin e këtij ‘’kali madhështor’’ të Rusisë dhe këtë frikën e rrethimit, pra ka luajtur fort dhe me sukses me opinionin e vet publik deri tani, letrën e mos lejimit të NATO-s që t’i afrohet kufirit rus. Përtej kësaj, sidoqoftë, dëmi që po i shkakton Rusisë në një periudhë afatmesme-afatgjatë, është i jashtëzakonshëm.

Momenti i vërtetë i lidhjes me realitetin dhe i numërimit të plagëve të Rusisë do të vijë kur të përfundojë lufta.

-Dua të kap pak atë pikën e Kinës, që investon në Lindje. Pyetja ime e parë për këtë është; a ka të drejtë Presidenti Trump që të shohë përdorimin e mineraleve kritike  përmes përdorimit të ivestimeve dhe për të gjetur një kompromis?

Kryeministri Edi Rama:  Tani, unë jam më i gjati mes udhëheqësve deri tani po jam i vetëdijshëm që vendi im është më i vogli, kështu që nuk besoj që mbështetur në gjatësinë time, unë të jap opinione për politikat e vendeve që janë shumë herë më të mëdhenj se vendi im.

Shqipëria është një vend i vogël  me një udhëheqës të gjatë për momentin, por kjo nuk do të thotë që duhet të përfshihet, duke dhënë opinione për tema kaq të rëndësishme. Pra të pyesësh mua, a ka Trump të drejtë, ç’përgjigje doni prej meje? Ç’përgjigje të mundshme doni veçse Trump ka gjithmonë të drejtë.

-Atëherë më lini ta riformuloj; a mendoni që po lëvizim drejt një bote ku tregtia po përdoret si zgjidhje kundrejt luftës dhe a po përdoret tashmë tregtia si zëvendësim i ndihmës?

Kryeministri Edi Rama: Dëgjoni, më kujtohet gjithmonë diçka mjaft e mençur dhe e bukur që dikur tha Klinton. Ai tha ose deklaroi që rendi shumëpalësh është në interesin tonë dhe duhet të bëjmë gjithçka mundemi për ta forcuar këtë rend shumëpalësh sot, që jemi vendi i parë sepse rendi shumëpalësh do të na ndihmojë shumë kur të jemi vendi i dytë. Unë besoj fort që rendi shumë palësh nuk do të zhduket, po përballet me një moment shumë të vështirë, por është një moment që sigurisht rrjeti i institucioneve që përfaqësojnë objektivin e botës për rend shumë palësh po vihen në pikëpyetje dhe kjo të vënit në pikëpyetje do të ndihmojë që ky rrjet të ri shpiket, që këto institucione të ri shpiken për ta sjellë rendin shumë palësh në një nivel tjetër.

Është e dukshëm qartë që rendi shumëpalësh ka qenë dobiprurës në shumë drejtime, por po kështu është kaq e qartë që kur Trump për shembull sulmon institucione që përfaqësojnë atë çka ka qenë deri më tani rendi shumë palësh ka një argument.

Përgjigja e të gjitha pikëpyetjeve me të cilat po përballet ashtu si pyetjet që ju po më bëni duhet gjetur në një rend shumë palësh të ri shpikur, në një rend të ri shpikur botëror, në një arkitekturë të ri shpikur të sigurisë. Ka shumë gjëra dhe shumë prani në jetët tona që i kemi marrë të mirëqena, që kemi besuar se do të jenë aty ngahera dhe në një farë mënyre, le ta themi troç, të jetosh në këtë pjesë të botës me të gjitha gjërat e jashtëzakonshme që erdhën pasi përjetuam periudhën më të gjatë pa luftë na ka bërë ne europianeve të marrim shumë më tepër veten si referencë, na ka bërë shumë më pak të uritur për suksese të reja dhe praktikisht na ka bërë të humbasim lidhjen me realitetin e botës.

Pata nderin dje që të isha ulur afër me një zotëri nga Siria, ministre i qeverisë së re siriane, falë jush që jeni të aftë që të lidhni njerëz që në tjetër mënyrë s’do shiheshin kurrë. Po flisnim dhe po i thoja që për mua ishte mbresëlënëse dhe patëm një debat të madh në konferencën e sigurisë në Mynih këtë vit, pasi ministrat e jashtëm gjerman dhe francez vizituan Sirinë në fillim të këtij viti dhe thanë fjalë për fjalë “jemi gati të jemi miqtë tuaj nëse ju do të veproni në përputhje me vlerat tona”. Çfarë do të thotë kjo? Sa e mundur është për të gjithë ne që t’i biem derës së fqinjit dhe t’i themi “familja ime është gati të jetë fqinjë e mirë me familjen tënde nëse besoni në gjërat që besojmë ne dhe nëqoftëse jetoni siç jetojmë ne. Po investon praktikisht në një lagje që do të ishte problem. Në këtë drejtim, në këtë kuptim mendoj se ka shumë gjëra që duhen menduar nga e para. Dhe me lejoni që të jem tërësisht jo korrekt politikisht dhe meqë ra fjala do takohem me kryeministrin tuaj nesër. Pra të them që në Shqipëri ne kemi shumë ëndrra, shumë ambicie, shumë zjarr, shumë pasion për ta transformuar vendin tonë dhe për ta bërë anëtar të BE me shpresë që të zëmë vendin që la bosh Britania, por nuk kemi bekimin që ju dhe demokraci të tjera kanë që të kenë universitetet më të jashtëzakonshme, mendimtarët më të ndritur dhe që kanë një kapacitet kaq të jashtëzakonshëm për të menduar për të ardhmen saqë më lë pa mend sesi nuk përdoret nga qeveritë. Nuk ju duhet të shpikni rrotën. Ndonjëherë në Shqipëri na duhet dhe ta shpikim rrotën, por këtu thjeshtë duhet të hapni veten dhe të thoni “më jepni sugjerime, më jepni ide, na thoni sesi të mund t’i shërbejmë më mirë këtij vendi” dhe do t’ju vinin të gjitha llojet e ideve, do t’iu hynin të gjitha energjitë më të mëdha dhe do t’ju ndihmonin. Do t’ju bënin të merrnit rëndësi në sytë e këtyre njerëzve. Jam i sigurt që nëse pyesni 50 universitetet më të mira të Europës të propozojnë një plan paqeje, të propozojnë sesi mund të duket një Europë ndryshe, të propozojnë sesi Britania të dalë nga ky terr e zymtësi e momentit do tua a japin. Do të keni mjaftueshëm variante sa do t’ju duhet të zgjidhni. Nuk mund të ndodhë që të ketë vetëm ca njerëz në zyra të caktuara që kanë natyrisht kapacitet dhe përvojë, por sërish ka kaq shumë kapacitete të jashtëzakonshme në çdo cep të këtij qyteti saqë kur mendon që frymojnë në hapësirat e tyre pa pasur qasjen dhe mundësinë për të ndikuar mirëfilli, mua më duket e çuditshme. Ndoshta e kam gabim, e kam krejtësisht gabim.

-Jo, jam dakord me ty, tërësisht dakord.

Kryeministri Edi Rama: E kam gjithmonë këtë ndjesi, gjithmonë e më tepër.

-Kur vjen fjala për temën e rendit shumëpalësh që do ta trajtojmë dhe sot më vonë se kemi një panel që do të flasë për atë që po ndodh në Kazakistan dhe në pozicionin në botë dhe do të moderohet nga kolegia juaj që është shqiptare. Dua të them që më intereson, dua ti bej bashkë sepse më intereson të di sesi duket rendi shumë palësh. Kush është pjesë e tij? A keni ndonjë ide?

Kryeministri Edi Rama: Për shembull ajo çfarë po ndodh ndërsa flasim në cepin tonë të botës është koalicioni i të vullnetshmëve që është krijuar nga një sërë vendesh në BE dhe në NATO të cilët janë aty përfshirë dhe ne për të bërë më të mirën për të mbështetur Ukrainën. Mund të thoni çfarë të doni për këtë format por unë mendoj që është një moment tranzicioni i rendit shumëpalësh dhe do të shohim gjithmonë e me tepër lloje të tilla koalicionesh. Madje do të shohim koalicione që edhe do të shkojnë përtej kuadrove ekzistuese për shembull që ka për kornize kryesore NATO-n dhe BE-në po ku është dhe Japonia, Australia nëqoftëse nuk gaboj. Do të ketë gjithnjë e më shumë koalicione të tilla për arsye të ndryshme dhe për objektiva të ndryshme. Ndërkohë që një rrjet i ri institucionesh dhe një arkitekturë e re sigurie do të shfaqet. Pyetja përgjigjen e së cilës nuk e di aspak është me çfarë çmimi do të vijë ky rend i ri shumëpalësh dhe arkitekturë e re sigurie. Unë uroj ashtu siç urojnë të gjithë të mos vijë me çmimin e lartë të largqoftë luftës së tretë botërore, por në këtë pikë asgjë nuk përjashtohet. Ka kaq shumë verbëri, kaq shumë fragmentarizim, kaq shumë urrejtje në këtë botë që asgjë nuk është e përjashtuar.

-Na thoni pak për vizionin tuaj për Shqipërinë.

Kryeministri Edi Rama: Sa herë që kam shansin të takoj Volodymyr Zelenskin dhe më pyet si je, si po shkojnë gjërat, unë i them, kur të shoh ty, jam njeriu më i lumtur i botës dhe vendi im është parajsa sepse nuk ka sirena gjatë natës dhe nuk ka bombardime. Kështu që gjithçka është relative. Sigurisht, jemi bërë në mënyrë të tillë që kemi prirjen ta harrojmë të keqen dhe nuk mjaftohemi kurrë me të mirën, por në fund të fundit mendoj që Shqipëria është në një pozitë të mirë. Tani jemi në një moment përshpejtimi shumë të madh në rrugëtimin tonë drejt BE-së, është një moment që në këtë drejtim ka një ndryshim shumë të madh, pra rëndësia gjeo-politike e Ballkanit Perëndimor nuk është vetëm me fjalë, por edhe me vepra. Tashmë ata e kuptojnë që duhet të bëjnë gjithçka për të bashkuar Ballkanin Perëndimor me Bashkimin Europian. Tani e kuptojnë që Bashkimi Europian është i vetmi realitet në historinë e hartave që ka dy kufij, një kufi të jashtëm dhe një kufi të brendshëm dhe brenda këtij kufirit të brendshëm gjendemi ne, Ballkani Perëndimor. Nëse gjërat do të vazhdojnë të jenë siç janë sot, jam shumë optimist që shumë shpejt, dhe me shpejt nënkuptoj që brenda kësaj dekade, do të jemi anëtarë të Bashkimit Europian. Nëse gjërat ndryshojnë dhe Europa kthehet pas në zonën e vetë të rehatisë, atëherë gjërat mund të ndryshojnë, por për momentin jam shumë optimist dhe vizioni i Shqipërisë përcaktohet shumë nga historia jonë. Ne nuk kemi pasur kurrë mundësinë që të kishim një moment ku të jetonim sipas zgjedhjes sonë. Kemi pasur gjithmonë forca të tjera që na janë imponuar, 500 vjet perandori osmane dhe më pas shpallën pavarësinë dhe pastaj patëm kaos. Më pas, patëm një monarki të vetshpallur. Mbreti ynë ishte një njeri që s’kishte gjak mbretëror, por nuk kishte as durim kur vinte fjala për demokracinë, kështu që mendoi që do të ishte më mirë të bëhej mbret, kështu që u vetëshpall i tillë. Më pas, erdhi pushtimi nga Italia, e pastaj Perandoria Sovjetike, e tashmë është momenti ku ne jetojmë sipas zgjedhjes sonë. Duam të jemi pjesë e Bashkimit Europian. Për ne Bashkimi Europian është aq shumë e po aq sa ishte për etërit themelues, një hapësirë paqeje dhe sigurie. Për ne në Shqipëri, Bashkimi Europian është një fe. 92% e njerëzve duan që Shqipëria të jetë në Bashkimin Europian dhe është e jashtëzakonshme sepse kemi një politikë kaq të polarizuar, sa është e vështirë të kemi të njëjtin mendim edhe sa është ora, por kur vjen fjala për Bashkimin Europian, nuk ka asnjë dyshim. Të gjithë duan të jenë pjesë e Bashkimit Europian dhe jo pse jemi naivë mendoj, por sepse ende e kemi të freskët në kujtesë sesi dukeshin gjërat jashtë Bashkimit Europian, kështu që besoj se britanikët po fillojnë ta kuptojnë sesi ndihesh kur je jashtë, por ende janë në një fazë mohimi, por kur ta kuptojnë plotësisht, atëherë shpresoj që do të detyrohen të vijnë e të reformojnë Bashkimin Europian.

-Ose mund t’i bindni ju?!

Kryeministri Edi Rama: Unë?!

-Ndoshta.

Kryeministri Edi Rama: Unë mendoj që Bashkimi Europian është projekti më i mrekullueshëm që është krijuar nga njeriu kur vjen fjala për politikën, por pikëpyetja më e madhe është sa kapacitet do të ketë për ta përfunduar këtë projekt për të krijuar shtetet e bashkuara të Europës, sigurisht duke ruajtur hapësirën vetjake të secilit vend, por duke pasur një arkitekturë shumë më të fortë të të jetuarit së bashku.

-Pak më parë, dhe do ta mbyll së shpejti, dhe do t’ju lë të lirë nga kjo dhimbje.

Kryeministri Edi Rama: Jo është e dhimbshme të flasësh për Britaninë, nuk është e dhimbshme intervista.

– Nuk e marr personale. Folët për trokitjen në derën e fqinjit dhe t’i thuash fqinjit që të marrësh vlerat e mia. Mendoni që Bashkimi Europian reket të detyrojë të tjerët të marrë vlerat e veta?

Kryeministri Edi Rama: Jo ka një dallim sepse kur vjen fjala te ne, kjo është zgjedhje. Është zgjedhja jonë e lirë. Askush nuk na ka detyruar të jemi pjesë e Bashkimit Europian. Ne duam të jemi pjesë e Bashkimit Europian pikërisht sepse duam të kemi lirinë për të pasur të drejtat e njeriut, shtetin e së drejtës, gjithçka që është e mishëruar në vetë ekzistencën e Bashkimit Europian. Nga ana tjetër, mendoj që Bashkimi Europian është një bekim i madh për vende si i yni, apo për vendet e Ballkanit Perëndimor që janë vende të cilat nuk kanë një traditë shumë të fortë e afatgjatë institucionesh, kësisoj Bashkimi Europian është burimi më i madh e më i jashtëzakonshëm i dijes kur vjen fjala për mënyrën sesi të ndërtohen institucionet, si të ndërtohet një gjyqësor i pavarur, si të ruhen ekuilibrat midis pushteteve e kështu me radhë. Kjo e bën të ardhmen tonë shumë më të sigurt sesa ajo e vendeve të tjera që nuk e kanë pasur mundësinë të kenë pranë Bashkimin Europian. Shihni Irakun, Afganistanin patën momentet e tyre kur menduan se e ardhmja do të ishte liri, demokraci, të drejtat e njeriut, gjyqësor i pavarur e të gjitha me radhë, por nuk zgjati shumë sepse nuk kishin Bashkimin Europian dhe nuk kishin një të ardhme të projektuar si e ardhme në atë familje. Për ne është një bekim i madh dhe po punojmë shumë fort për tu linjëzuar, jo sepse duam të kënaqim Brukselin, Parisin apo këdo tjetër, por sa më shumë të jemi ne në përputhje me atë çfarë do të thotë të jesh një shtet i BE-së, aq më mirë është për ne, për qytetarët tanë, për njerëzit tanë. Në këtë aspekt, kushdo që kërkon të jetë pjesë e Bashkimit Europian, sigurisht që nuk mund t’ia vërë fajin Bashkimit Europian që bën leksione, por kur del jashtë sferës së vetë Bashkimi Europian dhe shkon në Siri, në Kinë, nuk mund të shkojë atje të japë leksione. Jetojmë në kohëra të tjera dhe një nga gjërat që janë mjaft të prekshme, janë që pjesës tjetër të botës, i ka ardhur në majë të hundës me leksionet e Perëndimit, me mënyrën sesi Perëndimi u thotë të jetojnë, çfarë është e mirë, çfarë është e keqe, me standardet e dyfishta e me të gjithë ato gjepura që iu është dashur të dëgjojnë, me të cilat i është dashur të jetojnë për kaq shumë vite. Ndërkohë që janë të rritur në këtë botë, nuk është më një botë ku i rrituri është Perëndimi dhe të tjerët janë ata të papjekurit, të dobëtit është ndryshe, ka shumë dhe do të ketë shumë më tepër të rritur në botë.

Kështu që na duhet të gjejmë një tjetër mënyrë për të bashkëekzistuar, për të jetuar e për t’i lënë të tjerët të jetojnë. Nuk na takon ne të ndreqim mënyrën e jetesës së të tjerëve, besoj unë, dhe sa më shumë e sa më shpejt ta kuptojmë këtë, aq më mirë do të jetë për ne, në të kundërt, do të jemi në një pozitë shumë të keqe.

– Mirë, kryeministër, faleminderit shumë që u bëtë pjesë e forumit sot edhe faleminderit shumë dhe bashkëshortes suaj për fjalët e saj kaq të bukura mbrëmë në darkë, për ata që nuk ishin, zonja Linda Rama pati një fjalim fantastik dhe që shpresoj që ta publikoj sa më shpejt.

Kryeministri Edi Rama: Më duhet të bëj një rrëfim në fund, sepse në programin tuaj unë duhet të mbaja një fjalë dhe pastaj intervista dhe ju kërkova që të mos mbaj fjalën, pikërisht sepse nuk doja të ndjeja dhimbjen e krahasimit me fjalën që mbajti këtu bashkëshortja ime mbrëmë, kështu që doja ta shmangja krahasimin që do të ishte shumë i dhimbshëm për mua, sepse po fjalimi i saj ishte i jashtëzakonshëm. Në fakt, ka nga këta burrat që thonë që gratë janë të shkëlqyera për të mbrojtur të drejtën e autorit dhe në fakt kur ndodh që është e drejta jote e autorit, duhet ta kuptosh që të ka ardhur në mendje kur ke qenë duke fjetur me vetë gruan tënde.

– Ishe kënaqësi!

Kryeministri Edi Rama: Faleminderit shumë!