*Kryeministri Edi Rama në edicionin e 23-të “Symi Symposium”, organizuar e drejtuar nga ish-kryeministri George Papandreou dhe me pjesëmarrje personalitetesh të njohura të politikës, ekonomisë e botës akademike ndërkombëtare, mbi sfidat dhe projektet e post-pandemisë:

 

George Papandreu: Sot kemi me ne një mik të mirë, Edi Ramën, Kryeministër i Shqipërisë. Përgëzime Edi për fitoren e fundit. Edi ka ardhur së pari në simpoziumin tonë të dytë menjëherë pas luftës së Kosovës e ndërkohë jemi tashmë këtu, sëbashku; kosovarë, serbë, maqedonas veriorë, të gjithë sëbashku për të diskutuar vështirësitë në rajonin tonë.

Do doja që të bënim një bashkëbisedim të shkurtër me Edin. E falënderoj që erdhi gjithashtu dhe gëzuar ditëlindjen që e ka pasur një javë më parë.

Unë kam takuar Edin kur shqiptarët gjendeshin në një situatë shumë të vështirë, të polarizuar. Mbaj mend që, kur shkova atëherë për vizitë, isha ministri për Europën i Greqisë, por gjithashtu kishim dhe Presidencën e Këshillit të Europës e sëbashku me ministrin polak, që ishte kreu i OSBE-së asokohe, erdhëm në Shqipëri në përpjekje për të parë e për të bërë diçka për krizën e brendshme. Unë mbaj mend që atëherë u ftova nga Kryeministri për t’u takuar me anëtarët e kabinetit dhe gjatë asaj kohe kishte në të gjitha muret plumba që ishin qëlluar aty. Folëm me dikë, me ministrin e Kulturës, Edi Rama, i cili foli me vendosmëri për atë çka ishte, për atë çka do të ndryshonte dhe për mua ishte diçka që më dha mjaft informacion të kuptuar.

Kam parë luftën që bëri Edi më vonë, përpjekjen e tij kur u bë kryetar i Bashkisë së Tiranës, duke qenë se e ndryshoi rrënjësisht Tiranën, duke e bërë më të bukur. E tashmë është në mandatin e tretë si kryeministër. Pra, tre mandate Edi. Kjo nënkupton që me procedura demokratike keni arritur të bindni popullin shqiptar që jeni e ardhmja, apo që e ardhmja e tyre është me ty dhe me partinë tënde. Edi, një pyetje, si jeni përfaqësuar apo si keni arritur të merrni këtë mbështetja nga publiku shqiptar për katër vitet në vijim?

Kryeministri Edi Rama: Faleminderit shumë! Është kënaqësi që kthehem pas shumë vitesh këtu dhe edhe pse nuk është shumë e lehtë që të kuptosh që jemi më të vjetër, sërish jam mjaft i lumtur që pata mundësinë të vij e të ndaj me ju disa momente mjaft të këndshme.

Ne fituam mandatin e tretë dhe besoj që mbi të gjitha ia dolëm pasi gjatë gjithë kohës kemi luftuar që të mos bëhemi asnjëherë një parti që identifikohet me pushtetin, por të mbetemi në sytë e njerëzve partia që identifikohet me ndryshimin e për ta bërë këtë kemi luftuar gjatë gjithë kohës për të ndryshuar e ndryshuar partinë tonë. Jemi përpjekur e përpjekur që të sjellim njerëz nga fusha të ndryshme të jetës dhe që të kemi gjithmonë një sinergji në sytë e publikut midis çfarë dhe kujt identifikohet si vetëm partia dhe atyre që shihen si përfaqësues të drejtpërdrejtë të njerëzve. Kjo mendoj ka qenë e para.

Tjetra ka të bëjë me atë çka kemi bërë e me sa duket, për njerëzit është më në fund e qartë që kjo është rruga drejt progresit, se puna duhet përfunduar dhe ka shumë gjëra që janë shumë më mirë sesa ishin, por ka shumë gjëra që duhet të jenë më mirë.

Njëfarësoj jemi përpjekur të jemi përherë mjaft të sinqertë me njerëzit, duke u thënë se, nëse e krahasojmë atë çka kemi bërë me atë çka duhet të bëjmë, jemi ende larg që të themi, po ia dolëm, por sërish, nëse krahasojmë atë çka gjetëm kur nisëm e atë çka kemi bërë, është mjaftueshëm jo për të qenë të lumtur, jo për të qenë të kënaqur, por për t’u ndjerë të sigurt se kjo është rruga e se ne duhet të rezistojmë e të ecim përpara.

Mendoj se rezultatet janë të dukshme për këtë, për të krijuar mendimin e përgjithshëm se puna është në progres dhe në drejtimin e duhur. Faktikisht kemi pasur një perceptim mjaft të qëndrueshëm për këtë drejtim të duhur që ka qenë njëfarësoj gjithmonë rruga për ne. Në fakt ka qenë një fushatë mjaft e çuditshme e përgjithësisht, një luftë shumë e çuditshme për shkak edhe të COVID-it, edhe për shkak të faktit që po kërkonim të merrnim një mandat të tretës që nuk është e lehtë, por ia dolëm.

Tashmë jam mjaft optimist, sepse kemi mjaft punë të rëndësishme, të cilat janë në planifikim e sipër, projekte të mëdha për turizmin, energjinë, infrastrukturën. E po kështu, shumë themele të mira për kulturën tonë, gjithashtu teknologjinë e informacionit. Ia kemi dalë që të kryejmë një ndryshim shumë të shpejtë sa i takon qeverisjes elektronike, shërbimeve elektronike dhe faktikisht, gjatë COVID-it, kjo ishte ajo që na shpëtoi pasi kishim shumë shërbime që ishin online dhe mundësinë për të ndërvepruar me njerëzit. Tashmë jemi në fazën e fundit të finalizimit të ofrimit të shërbimeve plotësisht online për njerëzit, për të mos pasur më nevojën për zyrat e shërbimeve. Kësisoj duam të kalojmë në këtë fazë, duke i mbyllur këto zyra shërbimesh. Nuk do ketë më zyra shërbimesh në vend, çdo shërbim është në xhepin tënd, në telefon, në kompjuter dhe kjo është vërtetë shumë e rëndësishme, në mënyrë që të eliminojmë këto korrupsionet e vogla që janë shumë shqetësuese në vend, por gjithashtu besoj se dhe në rajon është një problem, pasi kontakti drejtpërdrejtë me nëpunësit publikë do të eliminohet. Pra, jemi këtu.

Megjithatë, thënë gjithë këtë, mendoj që sa më shumë të bëjmë dhe gjithçka që bëjmë së brendshmi në vendet tona, në rajon, sërish kjo ka kufizimet e veta. Nëse duam që vërtetë të hidhemi në një fazë tjetër të historisë sonë, na duhet bashkëpunimi rajonal. Na duhet që të kemi gjithmonë e më tepër një vizion dhe zgjidhje të përbashkëta në bazë rajonale, për të rritur kapacitetet e tregjeve tona të jashtme, për t’u dhënë investuesve mundësinë për të pasur hapësira shumë më të mëdha ku ne të mund të kemi mundësi shumë më të tepërta. Po përpiqemi që të nxisim lëvizjen në këtë drejtim dhe shpresoj që kjo do të bëhet rrugëtimi i natyrshëm i rajonit, për të kuptuar që gjithmonë e më tepër, qeveritë duhet të punojnë paralelisht, kombëtarisht dhe rajonalisht, për të parë gjithnjë e më tepër sinergji midis tyre, kur bëhet fjalë për sektorë strategjikë.

Po flisnim para se të vinim këtu për energjinë. Është një shans i madh për ne që të kemi një politikë të përbashkët energjetike e që të ecim drejt një vizioni të përbashkët dhe menaxhimi të përbashkët energjetik, për të qenë në gjendje që të tregtojmë energji në mënyrë krejt ndryshe e jo të mbetemi në ato hapësirat tona të vogla e pastaj të vuajmë nga pamundësia për të qenë elastikë dhe për të mos pasur mundësi për të plotësuar nevojat në kohën kur na duhet, apo për të pasur më shumë energji sesa na duhet. Kështu që mendoj se kjo është shumë e mundur, sa i përket kësaj.

Dua të them edhe diçka tjetër. Disa vite më parë kam parë një guidë shumë të thjeshtë turistike, kur turizmi ishte mjaft modest, por guida u jepte turistëve një hartë të shtigjeve të mundshme që ishin përtej kufijve të vendit, duke u thënë që, nëse hyn në këtë vend, atëherë mund të kesh mundësinë të shkosh në jug, drejt Greqisë, apo për të shkuar drejt vendeve të tjera e për të parë gjëra më interesante. Kështu që dhënia e kësaj guide njerëzve në rajonin tonë mund të jetë një aset shumë i fortë për ne.

George Papandreu: Po, kur flitet për bashkëpunimin rajonal, dua të kthehem tek ajo që po thonit për shërbimet elektronike. Duket si një çështje teknike që i bën gjërat më të lehta, por në fakt e kemi përjetuar në Greqi këtë dhe po bëjmë procesin që rrjedhja në burimet tona që shkaktohet nga korrupsioni, për këtë, qeverisja elektronike ishte një instrument që ne e vumë në zbatim për të sjellë transparencë dhe për të goditur një pjesë të konsiderueshme të korrupsionit. Kjo është një fushë problematike në rajonin tonë, pjesërisht pasi strukturat qeverisëse kanë ardhur nga regjime diktatoriale, autoritare, hierarkike, ku transparenca sigurisht nuk ishte kurrë ideja mbizotëruese, por krejt e kundërta. Kështu që ju keni luftuar për transparencë.

Përpara se të hyjmë tek çështje rajonale ku do të bëj disa pyetje, ju thatë që përparësitë tuaja kryesore për katër vitet në vijim, përmendët energjinë, turizmin. Janë këto përparësitë kryesore që keni?

Kryeministri di Rama: Sa i përket energjisë, ne kemi një bazë mjaft të fortë dhe potencial shumë të lartë për të ardhmen, sepse duhet të theksoj që jemi tërësisht në energji të rinovueshme. Prodhimi ynë energjetik mbështetet tek energjia hidrike. Tani po përpiqemi të diversifikojmë energjinë diellore dhe të erës. Kemi dy zona të mëdha për energjinë diellore, që natyrisht do të jenë edhe parqet më të mëdha të energjisë diellore në Ballkanin Perëndimor. Kemi gjithashtu dhe disa projekte për energjinë e erës. Njëri prej tyre është mjaft i avancuar dhe duhet të nisë me shpresë nga fundi i këtij vitit ose fillimi i vitit tjetër. Në të njëjtën kohë kemi ecur shumë përpara në procesin e parashikimeve të pjesës finale të prodhimit më të rëndësishëm energjetik në pjesën verilindore, për pjesën e energjisë ujore, pra, hidrike. Praktikisht, kjo do të përmbyllë këtë qark sepse do të shërbejë si një ekuilibrues i të gjitha hidrocentraleve, çka nënkupton se kur të kemi më shumë prurje sesa duhet, do të ndihmojë. Ajo çfarë ndodh tani është që kur kemi reshje të dendura dhe më shumë ujë sesa mund të përdorim, atëherë hapim dyert e hidrocentraleve, pra, të digave e në fakt kjo krijon përmbytje. Kjo është diçka që na shqetëson dhe e kushtueshme shumë, pasi ka disa mijëra hektarë tokë bujqësore që përmbytet dhe shumë dëme, të cilat duhen kompensuar e kështu me radhë. Nga ana tjetër, kur kemi një stinë të thatë, kur kemi thatësirë e nuk kemi ujë, jemi të detyruar të blejmë në tregje të tjera me çmime shumë të larta. Kjo lloj rrjedhjeje, po themi, kjo pjesë është ajo që shkakton rrjedhjen në gjithë sistemin. Ndërtimi i kësaj dige do ta zgjidhë këtë problem e do kemi kapacitetin për t’i mbajtur rezervat e më pas për t’i shitur ato kur është më me vlerë. Praktikisht kemi potencialisht me këtë dhe me investimet shtesë mundësinë që të bëhemi eksportues neto të energjisë, që do të thotë të na kursehen shumë para që ndërkohë që flasim shkojnë për blerjen e energjisë.

Në turizëm, ne shohim shumë potencial. Sigurisht, ti e di më mirë sesa unë, që kjo vjen me rreziqe, me mjaft tundime e rreziqe për të shkatërruar, ndërkohë që do të zhvillosh apo të ndërtosh. Po përpiqemi të mësojmë nga gabimet që kanë bërë të tjerët apo nga gabimet që ne kemi bërë gjatë viteve të mëparshme të tranzicionit, duke dëmtuar një pjesë të madhe të bregdetit tonë. Megjithatë ka ende shumë për të mbrojtur, kështu që ne po përpiqemi që ta mbajmë njëfarësoj zhvillimin nën kontroll, duke inkurajuar gjetjen e zgjidhjeve që janë të qëndrueshme, si të thuash, elitare e jo domosdoshmërisht të turizmit masiv. Natyrisht është më lehtë ta thuash sesa ta bësh, por kjo është ajo për të cilën po përpiqemi.

Ndërkohë që jemi në proces të ndërtimit të katër porteve të rëndësishme turistike. Për momentin nuk kemi asnjë e po e nisim me portin turistik të Sarandës që ka qenë një ish objekt ushtarak në anën tjetër të qytetit. Ndërkohë po bëjmë të njëjtën gjë në Vlorë, duke e zhvendosur portin tregtar, duke e bërë atë port turistik e duke ndërtuar një port tjetër tregtar në qytet. Të njëjtën gjë po bëjmë në Durrës. Është një grup nga Emiratet që është angazhuar në një projekt të madh të një shëtitoreje të madhe bregdetare, gjithashtu dhe me ndërtimin e Portit të Durrësit jashtë qytetit I katërti, më drejt veriut, në një qytezë të vogël bregdetare që quhet Shëngjin, që është destinacioni më i tërheqës për turistët, sidomos ata nga Kosova.

Në të njëjtën kohë kemi ndërtuar aeroportin e dytë në verilindje të vendit e me shpresë do të nisim së shpejti të tretin në Vlorë. I katërti është në Sarandë që është mjaft i nevojshëm, por mënyrën se si e kemi parë, mund të krijojë një sinergji me aeroportin e Korfuzit dhe në Korfuz e kërkojnë një gjë të tillë, sepse Korfuzi është praktikisht me një aeroport që është i mbingopur. Kështu që pasja e këtij aeroporti nga ana tjetër dhe pasja e një organizimi të përbashkët, për të punuar sëbashku, mund të jetë një gjë shumë e mirë.

Kjo ishte për turizmin.

Një gjë tjetër është bujqësia e qëndrueshme. Kemi parë shumë që ka ndryshuar në eksporte, por duam që të arrijmë më tej. Kemi nisur me një numër mjaft modest eksportesh e tashmë kemi arritur në 400 e duam të shkojmë mbi 1 miliardë, që do të ishte shumë mirë për ekonominë tonë rurale.

Sa i takon infrastrukturës, duhet të ndërtojmë shtyllën kurrizore të vendit që është i famshmi Korridor Blu, që është një proces përparësie investimi edhe në proces me BE-në, por ka kërkuar shumë kohë. Kjo është hallka që mungon në të gjithë korridorin e Bashkimit Europian midis Kroacisë, Malit të Zi dhe Shqipërisë. Pra, njerëzit që vijnë nga veriu mund të zbresin në jug dhe të kalojnë në Greqi nëpërmjet këtij Korridori që është me standarde të BE-së, që deri më tani nuk e kemi. Kjo është diçka që do ta nisim së shpejti. E kemi bërë thirrjen e parë për tender publik, por nuk patëm sukses, po e rihapim sërish.

E pesta është fusha e teknologjisë së informacionit. Inkurajimi jo vetëm për të pasur shërbime publike elektronike, por edhe për të pasur një përparim, një ecje përpara edhe për aspektin e kodimit, për rritjen sa më shumë të jetë e mundur të mjediseve që ndihmojnë fëmijët e të rinjtë që të hyjnë në këtë botë të re.

Vendosëm që mësimi i gjuhës angleze të nisë qysh nga klasa e parë në shkollë. Do ta nisim që prej këtij viti.

Do ta mbyll me një anekdotë. Jo kësaj here, por herës së kaluar po vizitoja një zonë mjaft të thellë, një fshat që është përtej malit të Tiranës e janë praktikisht tërësisht të izoluar. Rruga është shumë e keqe e janë absolutisht në gjendje mbijetese atje. Shkova atje e më kërkuan shkollën, kopshtin, urën. Nga të gjithë këta burrat u çua një i moshuar.

“Shumë mirë që je këtu, është hera e parë që kemi një kryeministër që vjen. Kjo është diçka e mirë dhe po kështu është shumë normale që t’ju kërkojmë çdo lloj gjëje, por le të mos kemi iluzione. Ti nuk do bësh asgjë për këto që ne po kërkojmë sepse ne jemi shumë larg për të marrë vëmendjen e qeverisë, kështu që harroje urën, harroje shkollën, harroji të gjitha. Unë kam vetëm një kërkesë”, – tha.

Po mendoja çfarë do të më kërkojë. Ishte nja 90-vjeçar.

“Sillu mësues anglishteje fëmijëve tanë”, – më tha.

Të gjithë njerëzit aty heshtën. E pyeta, pse donte mësues anglishteje. Edhe fëmijët ishin aty.

“E shikon këtë malin”, – më tha. “Qyteti është nga ana tjetër. Është shumë larg të ecësh atje, por po t’u japim anglishten, mund të fluturojnë”.

Ishte shumë interesante. Pastaj dëgjova nga të tjerë që në zona shumë të thella, komunitetet kërkonin mësues anglishteje.

George Papandreu: Interesante shumë. Pra, edhe pse ky fshat ishte i veçuar, dukej apo duket se ndonjëherë dhe Ballkani Perëndimor ndihet po kështu, që janë njëfarësoj të izoluar nga pjesa tjetër e botës. Kemi folur për këtë gjatë ditëve të fundit. Ti fole shumë për bashkëpunimin rajonal e ka dy aspekte; njëri është se si ne në rajon mund të zhvillojmë më shumë bashkëpunimin rajonal. Kemi qenë gjithmonë me këtë psikologji për shkak të luftërave, varësive. Shqipëria, gjatë Luftës së Ftohtë varej nga Kina, pastaj ish-Jugosllavia, Rumania, Bullgaria me dallimet e tyre, kuptohet edhe ish Bashkimi Sovjetik. Edhe ne pjesa tjetër, edhe pse ishim me problemet tona, ishim shumë të ndarë, por gjithashtu kërkonim varësi nga kush ka kontakte në Bruksel e Washington, në vend të që të punonim së bashku dhe të krijonim këtë frymë bashkimi mes vetes. Kjo frymë mund të nxitet nga perspektiva europiane. Natyrisht, edhe pse Bashkimi Europian është shumë i vështirë dhe lidhja e Shqipërisë me Maqedoninë e Veriut po kështu ishte një problem. Ju thatë që ndoshta Shqipëria tashmë është dëm anësor për shkak të problemeve të Bullgarisë me Maqedoninë e Veriut për procesin e anëtarësimit. Si mendoni për këtë çështje?

Në fakt, ajo çfarë folëm në mëngjes ishte dhe kjo ideja e bashkëpunimit  të ndërsjellë dhe energjisë. Edhe Marrëveshja e Gjelbër për Ballkanin Perëndimor, po kështu duhet të jetë në debatin e perspektivës europiane. Si e sheh këtë perspektivë? Si po reagon Shqipëria ndaj këtyre vështirësive?

Kryeministri Edi Rama: Së pari, më duhet të them se qëndrimi bullgar është rezultat i asaj që Bullgaria mësoi brenda BE-së nga të mëdhenjtë. Bullgaria mësoi se mund të përdorësh politikën lokale për të bllokuar të tjerët. Në Ballkan, nuk doja ta përmendja, por nuk je i vetmi. Në Ballkan, kur ne kopjojmë, ne shkojmë më tutje se origjinali. Jemi më shumë, shkojmë përtej.

Kur hymë në këtë proces integrimi europian, na u tha se ky ishte ilaçi magjik kundër nacionalizmit, për të na bërë më të hapur e më demokratikë, por me këtë që po ndodh tani, ne jemi gjithmonë e më tepër pengje të nacionalizmave të BE-së. Rrugëtimi i integrimit të Ballkanit Perëndimor po varet gjithmonë e më tepër nga nacionalizmat e BE-së. Kur flas për nacionalizmat e BE-së, e kam fjalën për nacionalizma të vendeve të rëndësishme, të cilët mbajnë peng udhëheqësit dhe udhëheqësit që ende nuk janë nacionalistë bien pre të këtyre lojërave të përdorjes së Këshillit Europian, për t’i shtrydhur vendet e Ballkanit e nga ana tjetër, për t’i treguar muskujt popujve të tyre. Këshilli Europian nuk është vërtetë një vend ku ka vendim koheziv sa i përket vizionit gjeostrategjik të gjërave. Është tashmë një vend ku nacionalizmat e BE-së, përmes udhëheqësve jo nacionalistë, luhen lojëra. Kështu që Bullgaria është dëm kolateral në këtë aspekt.

Nga ana tjetër, mendoj se nuk duhet të biem pre e dëshpërimit dhe zhgënjimit, sepse e kemi mësuar këtë moton “na merrni se po të mos na merrni ju, do na marrin ca të këqij”, ose “martohuni me ne, se po nuk u martuat ju me ne, do dalin ca të përdala që do na marrin” e kështu me radhë nga aktorët e tretë, por nuk funksionon kështu.  Ne në Shqipëri, unë vetë e kam parë veten dhe e kemi parë veten të përgatitur për dasmën e madhe, me të gjitha dekorimet e bëra, kemi marrë orkestrën më të mirë, sepse Komisioni Europian tha “jeni gati të nisni bisedimet për anëtarësim”. E sipas mendimit tim, kur e thotë Komisioni Europian, ai është organizmi më i duhur për ta thënë këtë, sepse kush tjetër. Në Athinë, në Paris, në Berlin apo në Hagë ka një ekip njerëzish me kohë të plotë që punojnë gjatë tërë kohës për të vlerësuar, për të marrë fakte dhe të dhëna. Kur e thotë Komisioni Europian, do të thotë që je gati të vazhdosh.

Dasma e parë, nusja nuk erdhi. Dasma e dytë, sërish nuk erdhi dhe nuk ka më përgatitje për një dasmë të tretë, vafsh në djall. Pra, ne nuk mund të vazhdojmë me pritshmëri, sepse është një vit i tërë me pritshmëri. Janë edhe këto kushtet e çuditshme “pranverës tjetër” dhe kur vjen pranvera, bëhet në veshtë e nusja nuk vjen dhe i tërë vendi mbetet sikur është tradhtuar nga nuk e di se kush. Në fund na u desh të themi që ne duhet të vazhdojmë sepse ky proces nuk është i rëndësishëm aspak sepse një superfuqi na e kërkon ta bëjmë, por është e rëndësishme për fëmijët tanë. Ne nuk kemi një proces tjetër, nuk kemi një tjetër instrument. Procesi i integrimit bazohet në njohuritë e ndërtimit të shtetit, të institucioneve dhe të drejtësisë dhe pa këtë dije, ne nuk mund t’i bëjmë vendet tona shtete funksionale të së drejtës. Kjo është arsyeja pse duhet të ecim përpara. Njihet apo jo kjo nga Brukseli, nuk duhet të na lërë pa gjumë, është çështja e tyre.

Unë besoj që BE-ja ka nevojë për Ballkanin, po aq sa Ballkani ka nevojë për BE-në. Nuk është puna se ne kemi nevojë për ta e ata, jo për ne. Shembulli ishte ai i refugjatëve që duhet të vinin tek ju në Greqi, pastaj të dilnin nga Maqedonia e Veriut dhe pastaj duhet të shkonin në Serbi. Pra, dilnin nga Ballkani dhe rihynin në BE, sepse Ballkani Perëndimor rrethohet nga kufijtë e BE-së. Çështja është që është një gropë në mes të BE-së. Nuk e di, në qoftë se dikush mund t‘i vërë veshkat në xhep, veshkat duhet t’i kesh në trup se dikush mund të t’i vjedhë nga xhepi e pastaj sistemi yt… Natyrisht ka aktorë të tretë. Kinezët me të cilët patëm një martesë shumë të lumtur dhe divorc shumë të hidhur, thonin “ne kemi Shqipërinë, kemi gjithë Europën, nuk na duhen të tjerët”, për shkak të pozitës strategjike. Kështu që, duke pasur këtë zonë të hapur, me njerëz që janë të zhgënjyer dhe kinezët që vijnë e ofrojnë atë që ata thonë “para të lehta”, por nuk janë të lehta në fund të fundit, sepse shikoni Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut që tashmë u duhet të mendohen si të dalin nga borxhet e çmendura me paratë e kinezëve. Rusia po kështu. Turqia njëfarësoj, por Turqia është histori krejt ndryshe, sipas këndvështrimit tim. Unë nuk e shoh Turqinë si aktore të tretë.

Për mua është shumë e qartë, ne duhet të bëjmë sa më shumë të mundemi për bashkëpunime rajonale. Meqë ra fjala, ende pres që Greqia të kthehet në rajon. Është shumë e qartë pse Greqia i ka kthyer shpinën rajonit për shkak të krizës financiare dhe çmendurive që kanë ndodhur këtu, por mendoj që Greqia duhet të kthehet në rajon. Greqia është vend i BE-së, vend ballkanik dhe mund të luajë një rol shumë të rëndësishëm në rajon, ashtu siç u përpoqe dhe ti, George, kur bëhej fjalë për hapjen e rrugëve në rajonin tonë me Turqinë. Duhet të shtyjmë të ecim përpara për atë çka mund të bëjmë vetë, pa u bllokuar nga të tjerët. Ajo çfarë mund të bëjmë ne janë më shumë reforma në vendet tona dhe bashkëpunim rajonal. Nëse ia dalim të zbatojmë 4 liritë e Europës në rajonin tonë, lëvizja e njerëzve, kapitalit, shërbimeve e mallrave, atëherë kemi bërë mjaft, sepse kjo do të krijojë horizonte krejt të reja për ekonomitë tona. Në fund të fundit, do të mbështesë paqen, dialogun, pajtimin përfundimtar. Kështu e shoh unë. Na duhet që BE-ja të kuptojë.

George Papandreu: Duke qenë se po diskutojmë këtë temë që e morëm dhe në ditët e kaluara, ka njerëz në Bashkimin Europian që thonë “shihni Ballkanin Perëndimor, kanë gjithë këto probleme. Mos do t’i importojmë këto probleme këtu brenda”? Është e anasjellta. Që të marrësh Ballkanin Perëndimor, ta pranosh, është të zgjidhësh këto probleme. Mendoj se mesazhi yt qe shumë i rëndësishëm e është që, nëse punojmë të gjithë së bashku në këtë rajon, pavarësisht ngadalësisë apo shqetësimeve apo çfarëdolloj gjëje tjetër nga ana e  Bashkimit Europian, pra, nëse shohim që kjo është një perspektivë për ne.

Po flitej për Turqinë. Ka pasur një udhërrëfyes europian për të ndryshuar Turqinë dhe në një pikë të caktuar, Turqia tha që ky nuk është programi Brukselit, por i Ankarasë, duam ne të ecim përpara, duam ne të ndryshojmë. Ishte shumë vjet më parë. Ky program europian duhet të jetë programi ynë, pavarësisht se jemi anëtarë apo jo. Mendoj se kjo është një strategji e rëndësishme. Nëse ne ndryshojmë mendësinë, për të thënë se duhet t’i bëjmë gjërat këtu në rajon dhe nëse e bëjmë këtë, atëherë Brukseli do të na shohë më shumë. Unë gjithmonë kam thënë që ne duhet të bëhemi bashkë, sepse, nëse ne bëhemi bashkë, atëherë ne zëmë një vend në tryezën e bisedimeve. Megjithatë, kur bëhet fjalë për gjithë këtë nacionalizëm e populizëm, e shohim që shfaqet më shumë në mbarë botën.

Po ndoshta mund të kemi ndonjë pyetje përpara se të vazhdojmë. Jam e sigurt që duhet të keni pyetje për Edin.

Pyetje: Edi, kur hyre në politikë, njiheshe si artist, si piktor, si artist që hyri në skenën politike e erdhi deri në mandatin e tretë. Doja të ndaja diçka. Siç George tha, Ballkani Perëndimor është i izoluar nga pjesa tjetër e Europës, por në njëfarë mënyre është i izoluar së brendshmi. Nëse duhet të udhëtoj nga Podgorica, më duhen 300 km, 6 orë, ndërkohë në Tiranë 9 orë. Pra, është më e lehtë të shkoj në Vjenë apo Budapest, sesa Shkup apo Tiranë. Ballkani Perëndimor, Marrëveshja e Gjelbër, tregu i përbashkët, agjenda e investimeve në Ballkanin Perëndimor janë të gjitha gjëra që kërkojnë integrimin e brendshëm, por a mundet? Ju keni drejtuar dhe nismën me Presidentin Vucic dhe Kryeministrin Zaev për Minishengenin. Ishte nisma e parë. Pyetja ime është shumë e thjeshtë; Ne kemi gjysmën e vendeve të Ballkanit Perëndimor këtu në sallë. Tre çështje u diskutuan dje, që ishin shumë të ndjeshme. A mund të bëheni bashkë dhe të ndërmerrni hapat e mëtejshme, përshembull, për energjinë, për të cilën po flisnim, që në njëfarë mënyre të vijë hapi i mëtejshëm që të kemi një treg të përbashkët, që do të integrohet në tregun e përbashkët europian nëpërmjet lidhjes me hekurudha dhe autostrada, në mënyrë që ju të mund të ecni përpara, duke u integruar midis nesh. Pra, gjëra shumë praktike, energjia, ekonomia dhe ekonomia e gjelbër.

Kryeministri Edi Rama: Së pari, faleminderit që më dhe mundësinë që të përmendem për atë që jam, më i miri në botë, pra, jam kryeministri më i mirë mes piktorëve dhe piktori më i mirë mes kryeministrave. Këtu jam i pashok. George Bush u përpoq, por nuk ia doli sfidës, kështu që deri më tani nuk ka askush që më sfidon këtu sepse, siç e dini, ne në Ballkan kemi nevojë të themi që ne jemi më të mirët në botë për diçka.

Për t’iu kthyer gjërave serioze, është shumë e qartë që ndërkohë që kemi këtë marrëveshje me vështirësi me BE-në, që na duan shumë, por nuk martohen dot me ne, ndërkohë që përgatitemi e përgatitemi për dasmën, na duhet të bëjmë gjithçka, për ta bërë rajonin një rajon të ngjashëm me BE-në për të zbatuar 4 liritë e BE-së, për t’i bërë komplet fluide kufijtë, për ta bërë tregtinë të tillë. Mund t’iu jap një shifër interesante për ekonomistët këtu. Koha e pritjes së kamionëve në kufijtë ballkanikë, për të kaluar përmes tyre, për të shkuar në Selanik apo në Durrës është 1100 vjet në vit. Pra, kamionët presim 1100 vjet në kufi vetëm për të kaluar barrierat jo tarifore të rajonit dhe për të paraqitur dyfish, trefish ndonjëherë, dokumente për aspektin fitosanitar, përshembull. Kështu që zgjidhja e kësaj do të ishte çlirimi i jashtëzakonshëm i një potenciali e nëse arrijmë që të kemi këtë, efekti tek PBB-ja jonë do jetë shumë i madh, vetëm me këtë, pa investime, thjesht duke hequr barrierat jo tarifore në rajon. Kjo është diçka që e kemi diskutuar prej kohësh.

Për fat të keq, unë e urrej këtë nocionin e Minishengenit, sepse me përkufizim nuk më pëlqejnë gjërat mini. Jam shumë i gjatë për t’i pëlqyer ato. Ne e nisëm që në krye të herës procesin si një zonë rajonale e Shengenit për ta përkufizuar se çfarë ishte kjo, që do të thotë, një zonë ku zbatohen të katërta liritë. Kjo ishte, prandaj e emërtuam kështu. Humbëm disa vjet, pasi Aleksandër Vuçic donte lëvizjen e lirë të mallrave, të kapitalit, por jo të njerëzve, për arsyen e thjeshtë se, nëse do binte dakord për këtë, nënkuptonte që kufiri midis Kosovës dhe Shqipërisë do të ishte praktikisht formal. Ai ndërkohë e hodhi hapin më tej, që është shumë e rëndësishme, sepse i thashë që, nëse nuk e pranon plotësisht për të katërta liritë, atëherë ne po bëjmë sërish atë çka kemi bërë gjatë gjithë historisë sonë, bëhemi karikatura e origjinalit. Jo, nuk mund ta bëjmë këtë. Nëse kemi shërbimet e kapitalet, nuk mund t’i kemi pa njerëzit. Më në fund u ra dakord dhe kjo hap një horizont të jashtëzakonshëm mundësish. Kosova dhe Albini nuk është këtu, por do doja të ishte këtu dhe pse, pavarësisht kundërshtive pafund, pra, Kosova e Bosnja nuk duan. Pse? Si mund të mos duash një gjë që të bën të lirë? Ajo për të cilën kemi rënë dakord me Zoranin dhe Aleksandrin është që, larg qoftë, kjo nuk është si BE-ja, ne nuk kemi pse të bëjmë këtë gjënë e konsensusit. Kemi Bullgarinë, përshembull, atë që tha Bullgaria që jo, nuk  e bëjmë këtë gjë se kemi disa gjëra të viteve 1900 e ca për t’i zgjidhur.

Autostradat nuk mund të sjellin demokracinë, por demokracia pa autostrada është një rrëmujë që shkon për dreq. Thamë, le ta bëjmë të tre, jo për të ndarë të tjerët, jo për të përjashtuar të tjerët, por për të thënë që kush do të bëhet pjesë, është i mirëpritur dhe vetëm mbështetur mbi baza dypalëshe. Nuk mbështetet tek konsensusi e gjëra të tilla, është dypalëshe. Pra, nëse duam ta bëjmë ketë gjë plotësisht me Maqedoninë e Veriut, e bëjmë. Nëse Kosova do ta bëjë me ne, me Maqedoninë e Veriut, me këdo tjetër, nuk do ta bëjë me Serbinë, le të mos e bëjë. Është shumë e qartë që Serbia nuk mund të thotë që Kosova ose duhet ta bëjë me të gjithë, ose me askënd. Është gjithçka e hapur e kjo mund të na lejojë që të ecim shumë larg.

Çfarë nënkupton të jesh i izoluar nga BE-ja e të jesh i izoluar edhe mes vetes? Është çmenduri, tërësisht çmenduri. Natyrisht ka edhe teori konspirative që kjo është Jugosllavia e re, plus Shqipërinë. Kjo është alternativa që europianët po na japin në mënyrë që të na çojnë diku.

Jo, nuk është kështu, sepse në fund, përmes këtij procesi do të mësojmë si të jetojmë në një hapësirë ndërshtetërore. E kur bëhet fjala që të jemi pjesë e BE-së, do të jemi edhe më të gatshëm. Kështu që e shoh si diçka të madhe.

Natyrisht, energjia mund të jetë diçka e madhe e duhet të kemi sinergji. Jemi shumë të vegjël, nuk mund të jemi konkurrues, nuk mund të jemi tërheqës për kompanitë e mëdha që të vijnë në tregje 2, 3, 5 milionëshe. Por kompanitë e mëdha që mendojnë se kanë një treg 20 milionësh, e bën historinë ndryshe. Na duhet që ta bëjmë këtë gjë dhe nuk duhet humbur e do të ishte keq që të humbnim kohë.

Në fillim BE-ja hezitonte për këtë se është në fakt, edhe pjesa për të qeshur e historisë. Tashmë e kanë, e kuptojnë dhe e duan këtë pjesë të tregut të përbashkët, por na duhet ta bëjmë ne. Si është e mundur që ka vende, përshembull, sot, Kosova nuk lëviz dot lirisht? Gjatë diktaturës, ata nuk njiheshin si qytetarë të barabartë të ish Jugosllavisë, por lëviznin lirisht, shkonin në Gjermani, në Zvicër për të punuar. Tani, ata janë çliruar nga demokracitë perëndimore, por nuk mund të lëvizin. Ndërkohë që BE-ja ka vendosur një regjim të liberalizimit të vizave me 100 milionë njerëz, Gjeorgjinë e të tjerë, Kosova është e bllokuar me më pak se 2 milionë njerëz, të cilët nuk lëvizin dot. Është e vetmja popullsi në Europë që nuk mund të lëvizë dhe kanë përmbushur të gjitha kriteret e Bashkimit Europian.

Bashkimi Europian tha “po” dhe pastaj doli çështja e demarkacionit me Malin e Zi. Është thënë gjithmonë dhe nga Angela Merkel, bëni demarkacionin, pastaj do të ndodhë. E bënë, ndërkohë regjimi pa viza nuk u vendos e tani u thuhet luftoni krimin dhe korrupsionin. Të luftosh krimin dhe korrupsionin është një histori pa fund, sepse pa gjejeni, holandezët na kërkojnë që t’i çlirojmë nga shqiptarët që po përmbytin portin e Roterdamit, që është vendi ku ka operacione të mëdha të drogës e në fakt nuk u bë nga shqiptarët. Na thuhet mos na i sillni shqiptarët këtu për azil dhe i bëjnë nëpërmjet operacioneve të turpshme, duke u treguar më brutalë, më mizorë ndaj qytetarëve tanë sesa qytetarëve në kufirin francez. Ndërkohë, zyrtarë francezë që vijnë në aeroportin e Tiranës, për çfarë? Për 1000 njerëz. Është çmenduri dhe kjo është arsyeja pse gjithmonë përmend në fjalimet e mia vlerat europiane. Nuk mendoj se janë vlera europiane, mendoj që janë vlera universale që BE-ja po lufton e po përpiqet t’i zbatojë. Ne po përpiqemi t’i zbatojmë këto në anën tonë, por BE-ja nuk është Vatikani e ne nuk jemi kisha në ndonjë fshat të humbur të Argjentinës.

Ne të gjithë kemi problemet tona që i luftojnë, por ka një standard të çmendur të dyfishtë. Mendoj që është e rrezikshme, sepse nuk duhet lejuar që kjo të kthehet në diçka antiBE. E them këtë si plotësisht europian, jo si antiBE. Kështu që ajo çfarë kemi, është që kemi njëri-tjetrin në rajon, kemi dhe BE-në. BE-ja nuk është diçka për të cilën ne do ndryshojmë mendje. Kemi edhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës… [e pakuptueshme qartë]. Ne ishim të parët që shkonim në luftë e kështu me radhë, sepse ne ishim bërë ushtarë mjaft besnikë të perandorive të reja për shkak të perandorive të vjetra. Ishim të fundit që u larguam nga ish Bashkim Sovjetik, ishim të fundit që u larguam nga Kina dhe do të jemi të fundit që do të largohemi nga BE-ja.

Ka një shaka. Çfarë domethënë të jesh një euro optimist dhe euro pesimist? Euro-optimisti thotë se Turqia do të hyjë në BE, kur Shqipëria të ketë presidencën. Euro-pesimisti thotë se Shqipëria do të hyjë në BE, kur Turqia të ketë presidencën.

George Papandreu: Duhet të luftojmë dhe në rajonin tonë që të tejkalojmë mosmarrëveshjet, sepse nuk janë ajo çka të rinjtë kërkojnë.

Edi, unë e di se çfarë je e për çfarë lufton dhe jam i kënaqur që kemi këtë frymë. Faleminderit Edi që ishe me ne dhe paç fat!

* Përkthim simultan