Bashkëbisedimi i Kryeministrit Edi Rama më pjesëmarrësit në Samitin e Diasporës:

 

Mirëmbrëma të gjithëve!

Jam shumë i mbresuar nga dita e sotme, duke parë ecurinë e gjithë paneleve të organizuara dhe interesimin e jashtëzakonshëm që ka pasur prej jush, për secilin nga panelet. Me bindjen që mungesa e gjatë e një komunikimi nga afër, nuk mund të shterohet as në një samit dy ditor dhe aq më pak në një bashkëbisedim si ky, sidoqoftë do përpiqem që t’i jap përgjigje sa më shumë shprehjeve të interesimit tuaj.

Unë jam në dispozicion për pyetjet tuaja, mjafton që të kërkoni mikrofonin dhe mund ta bëni lirisht pyetjen që keni për të bërë.

– Mirëmbrëma zoti Kryeministër! Jam emigrant ne Greqi. Vijmë si përfaqësues të shoqatës shqiptare që është atje. Pyetja jonë lidhet me qenien tonë prej 25 vitesh në Greqi. A ka ndërmend shteti shqiptar i sotëm, të mendojë për brezat e ardhshëm, brezat e rinj që janë atje, ti shkollojë në gjuhën amtare?

Kryeministri Rama: Shumë faleminderit! Ne jemi shumë të vetëdijshëm për dëshirën e zjarrtë të prindërve që fëmijëve të lindur në diasporë t’ju përcjellin gjuhën amtare, jo vetëm nëpërmjet komunikimit në familje, por edhe nëpërmjet krijimit të një mundësie për të marrë mësime të rregullta. Kemi bërë çdo përpjekje, do vazhdojmë të bëjmë çdo përpjekje që të mbështesim të gjitha nismat e admirueshme të vetë komuniteteve për të ndërtuar programe mësimore dhe struktura që japin mësimin e gjuhës shqipe. Tani me reformën e Radiotelevizionit Shqiptar, një program i veçantë dhe i zgjeruar do t’i kushtohet tërësisht mësimit të gjuhës shqipe, në mënyrë që kush nuk e ka mundësinë ta çojë fëmijën në një program pranë zonës ku banon, të mund ta bëjë këtë gjë duke shfrytëzuar kanalin e Radiotelevizionit Publik shqiptar. Faleminderit!

– Mirëmbrëma Zoti Kryeministër! Ju falënderoj përzemërsisht për nismën tuaj, për Samitin e Diasporës. Ne si emigrantë të diasporës kur do mundemi të votojmë në zonat që jetojmë? Duke jetuar prej 25 vitesh në Greqi, duke pasur pasuri, biznese, familje, jemi të shqetësuar për gjendjen e tendosur politike në çdo kohë, si për ligjin e luftës, si për marrëveshjet që kanë bërë qeveritë. Kur mund të kemi një rezultat pozitiv nga dy qeveritë; gjë që e dëshirojnë të gjithë.

Kryeministri Rama: E vërteta është që e drejta për të votuar e të gjithë atyre që jetojnë jashtë atdheut është një nga të drejtat më themelore, faktikisht të shkelura për 20 e kusur vite, në mënyrën më të paarsyetueshme dhe është një nga qëllimet që ne i kemi vënë vetes të realizojmë, por duhet pasur parasysh se për të realizuar votimin në distancë nuk mjafton vetëm dëshira, por duhet të garantohet një infrastrukture e cila të jetë e qëndrueshme, funksionale dhe te jetë transparente. Kini parasysh se ne nuk kemi trashëguar absolutisht asnjë bazë të dhënash për shqiptarët që jetojnë jashtë atdheut. Për 20 e kusur vite shteti shqiptar nuk ka marrë mundimin të bëjë asnjë lloj inventari të njerëzve të vet, që normalisht çdo shtet funksional e ka jo thjeshtë për qëllimet më parësore, siç është pjesëmarrja ne procesin demokratik, por edhe për shumë qëllime të tjera që lidhen me kapacitete njerëzore të një populli, që lidhen me shkallën e arsimimit, me shpërndarjen gjeografike në funksion të politikave kombëtare dhe të interesit publik. Ajo që ne kemi bërë në funksion të realizimit të këtij qëllimi është që jemi angazhuar në një program të ri, i cili quhet “Popullimi” dhe është një program që tanimë është në rrugën e zbatimit për të mundësuar regjistrimin e të gjithë shqiptarëve jashtë atdheut. Nuk është e lehtë, pasi siç e thashë na mungon çdolloj infrastrukture bazë në këtë drejtim.

E vumë re edhe për organizmin  e këtij samiti sesa e vështirë ka qënë që të identifikojmë ashtu siç duhet të gjitha burimet e shqiptarisë në gjithë diasporat, që të kemi një adresar të saktë për t’ju drejtuar këtyre burimeve dhe me siguri kemi bërë plot gabime në këtë proces për arsye të kësaj mangësie. Me siguri kanë mbetur plot njerëz të vlefshëm pa u ftuar, pa u vënë në kontakt sepse boshllëku është shumë i madh, ama nga ana tjetër, ajo që është e rëndësishme, është që për herë të parë qeveria shqiptare është angazhuar në procesin e regjistrimit të shqiptarëve jashtë atdheut. Ne jemi shumë besimplotë që nëse ky program do të ecë ashtu siç e kemi parashikuar, zgjedhjet e ardhshme do të jenë të fundit ku shqiptarët jashtë atdheut nuk do kenë mundësi të votojnë në distancë.

Përsa i përket pyetjes tjetër, është e vërtetë që marrëdhëniet tona me Greqinë janë marrëdhënie të një rëndësie të madhe strategjike. Jo më kot ka qënë dhe mbetet një linjë e palëvizshme e politikes sonë te jashtme, partneriteti strategjik me Greqinë, por nga ana tjetër është po aq e vërtetë që këto marrëdhënie sot kanë nevojë për t’u ngritur në një nivel tjetër, duke kapërcyer disa probleme që na shfaqen siç e thatë dhe ju, here pas here përpara si pengesa të mbetura të së shkuarës. Ka shumë për të folur për këtë aspekt, por ajo që unë dua t’ju tregoj është se ne jemi angazhuar që ditën e parë për të adresuar çështjet e mbetura, kemi ngritur një grup të posaçëm dhe kemi ofruar gatishmëri të plotë që sëbashku me palën greke të ulemi në tryezë dhe t’i diskutojmë hapur me shpirt konstruktiv dhe duke parë nga e ardhmja, sigurisht gjithmonë duke u bazuar në standarde dhe parimet më të mira europiane këto çështje. Ka filluar një punë e përbashkët, aspak e lehtë, për hir të së vërtetës. Jemi shumë shpresëplotë që sidoqoftë do mund t’i kapërcejmë këto pengesa që nuk janë absolutisht në të mirën e kësaj marrëdhënie të rëndësishme fqinjësore dhe strategjike që ne kemi me Greqinë. Por nga ana tjetër, ne e kemi bërë të qartë që ditën e parë që nuk kemi ndërmend që të heshtim, të bëjmë sikur s’kuptojmë dhe aq më pak pastaj, t’i nënshtrohemi fakteve të kryera, kur vjen puna në këto marrëdhënie. Për një kohë të gjatë fqinjët tanë u mësuan pak keq do të thoja, që këtu në Tiranë të kishin bashkëbisedues të nënshtruar, të heshtur që bënin sikur s’kuptonin, kur në fakt fjala ka qënë dhe mbetet për çështje që nuk mund dot të anashkalohen dhe as mund dot të bëjmë sikur nuk ekzistojnë. Janë botërisht të njohura, çdo shqiptar i interesuar për këtë marrëdhënie i di se cilat janë çështjet. Ne mendojmë që për secilën prej tyre ka zgjidhje, në një frymë bashkëpunimi miqësore dhe respekti për standardet dhe parimet e familje sonë europiane, por nga ana tjetër e kemi vënë re here pas here që çështjet rimarrin një peshë të caktuar dhe bëhen pengesë për arsye që janë të lidhura me situatat politike, me debatin e brendshëm, me konsumin e brendshëm politik, posaçërisht në Athinë.

Sidoqoftë e rëndësishme është që ne i kemi shtruar të gjitha në tavolinë, e kemi bërë të qartë për fqinjët tanë se këto janë çështje që ne nuk kemi ndërmend t’i kapërcejmë, duke i lënë pas të pazgjidhura që pastaj t’i gjejmë prapë përpara dhe jemi vullnet plotë për t’i dhënë atyre zgjidhjen më të mirë, duke u bazuar tek parimi themelor i reciprocitetit. Faleminderit!

– Unë jam kryetari i shoqatës së progresit në Selanik. Të falënderoj në radhë të parë për Samitin! Këto gjëra nuk mund të zgjidhen për një, dy, apo tre ditë, sepse janë 25 vite me radhë dhe keni shumë të drejtë dhe ne kemi shumë të drejtë të jemi sot këtu. Unë do ta vazhdoja me problemin e mësimit të gjuhës shqipe. Kemi hapur shkolla në të gjithë Greqinë. Shkollat janë plotësuese të mësimit të gjuhës shqipe. Përveç librave që ka sjellë Kosova këto vitet e fundit, ndonjë ndihmë nga shteti shqiptar nuk kemi parë dhe këtë radhë u bllokuan në dogana. Për këto kaq vite që kanë punuar këta mësues nuk mund të paguajnë vitet e punës t’ju njihen vitet e punës?! Kemi mbi 25 vjet që kemi ikur nga shteti shqiptar, nuk mund të bëhet një marrëveshje me Greqinë, shtetet e tjera siç është bërë më Belgjikën që t’u njihen vitet e punës?  Brezi i parë iku, ne jemi brezi i dytë. Fëmijët tanë janë 25 vjeç. Faleminderit!

Kryeministri Rama: E vërteta është që kjo qeveri është e para që filloi procesin e diskutimeve dhe të zgjidhjeve për pensionet reciproke dhe nuk është vetëm marrëveshja që kemi bërë  me Belgjikën, por janë një serë marrëveshjesh të tjera me një sërë shtetesh përfshirë edhe Kanadanë, me të cilat kemi këmbëngulur dhe ia kemi dalë të firmosim këto marrëveshje që për hir të së vërtetës po të ishin firmosur më parë, nëse qeveritë e mëparshme do e kishin pasur këtë vëmendje, sot do të kishte qënë shumë më e lehtë në tërësi dhe në raport me vetë Greqinë në veçanti.

Dy marrëveshjet më të vështira dhe në këtë rast të vështira jo për shkak të problemeve që ne diskutuam pak më parë lidhur me Greqinë, por për shkak të masës së shqiptarëve që punojnë atje, janë me 2 vendet ku është edhe masa kritike e emigrantëve shqiptarë të gjeneratës së fundit, me Italinë dhe Greqinë. Por unë dua t’ju informoj që, që ditën e parë ne e kemi kërkuar dhe vazhdojmë ta kërkojmë këtë marrëveshje për pensionet, qoftë me Greqinë, qoftë me Italinë. E përsëris nuk është e lehtë sepse për Greqinë dhe Italinë bëhet fjalë për një masë jo të vogël njerëzish, të cilëve u duhen njohur vitet e punës dhe të cilëve u duhen dhënë pensionet. Por ne do të vazhdojmë ta kërkojmë, do të vazhdojmë të këmbëngulim dhe unë jam optimist që mundësitë për të arritur rezultat ekzistojnë edhe pse nuk do të jetë një proces i thjeshtë dhe as një proces shumë i shpejtë. Faleminderit se ju e thatë dhe vetë që çfarë nuk është bërë apo është bërë së prapthi për 25 vjet, nuk mund të kryhet për së mbari në vetëm 3 vjet, sa çka qënë dhe koha e jonë në  krye te detyrës.

Përsa i përket mësimit e përsëris që ne kemi bërë çmos dhe do të vazhdojmë të bëjmë çmos që të mbështesim sa më shumë dhe sa më mirë të gjitha ato struktura që janë ngritur vullnetarisht me shumë atdhetari, me shumë pasion për të përcjellë tek fëmijët që lindin në emigracion njohuritë e gjuhës shqipe. Kjo është një temë që mesa unë kam mundur të kuptoj nga të gjithë kontaktet e mëparshme me emigracionin, por edhe me sa më kanë informuar edhe gjatë punimeve të ditës sotme është një temë kryesore, kështu që ne jemi shumë të hapur për të çelur një diskutim më të thellë lidhur me çfarë dhe si mund të bëjmë më shumë për ta mbështetur çdo rrjet të organizuar në diasporë, në çdo vend për mësimin e gjuhës shqipe.

– Zoti Kryeministër mirëmbrëma! Së pari faleminderit për mikpritjen, pyetja ime ishte kjo. Ju personalisht si organizatori, si nismëtar i këtij samiti, cili është rezultati që prisni nga ky samit, tani dhe në vazhdimësi.

Kryeministri Rama: Faleminderit për pyetjen! Tani besoj që rezultati është ky që kam para syve dhe është rezultat fantastik. Për më tutje, ajo që ne urojmë dhe shpresojmë është që nga ky kontakt të krijojmë një kontakt të vazhdueshëm dhe ta zgjerojmë këtë kontakt me shumë të tjerë, duke shfrytëzuar teknologjinë dixhitale, të krijojmë rrjete të mirëfillta komunikimi mes qeverisë dhe diasporës sipas sektorëve, të përfshijmë sa më shumë njerëz të interesuar, por edhe me kapacitete dhe natyrisht dëshirë që t’i vëmë këto kapacitete në mbështetje të Shqipërisë, në një proces të vazhdueshëm ndërveprimi në këto rrjete sepse fatmirësisht jetojmë në një botë ku nuk është nevoja që të shihemi fizikisht përditë për të mundur që sëbashku të diskutojmë ide, të diskutojmë projekte, të bëjmë plane dhe të shtyjmë për realizimin e tyre. Pra, nëse më pyesni çfarë do të dëshiroja unë të shikoja pas 2 vjetësh, si mishërim konkret i rezultatit të kësaj nisme të parë, do të ishte një hartë e tërë e sektorëve të jetës shqiptare këtu në Shqipëri dhe në diasporë e populluar me njerëz të pranishëm dhe kontribuues përmes teknologjisë dixhitale. Një hartë ku, nëse do të dëshiroje të dije se cili është mendimi më i avancuar lidhur me një teme që lidhet me një sektor do të mjaftonte një “klik” për të hyrë dhe për të gjetur aty brenda një komunitet të tërë që ndërvepron dhe në të njëjtën kohë për çdo sektor me një sekretari të qeverisë të Shqipërisë, e cila përpunon këtë produkt dhe i vë në dispozicion qeverisë shqiptare rezultate konkrete, rekomandime konkrete, raporte konkrete të një procesi ku është diskutuar për një çështje të caktuar, në një sektor të caktuar.

– Mirëmbrëma, zoti kryeministër, ju falënderoj për këtë mundësi, për këtë debat. Unë vij nga Portugalia. Në vitin  2012- 2013 nëse nuk gabohem lexova një intervistë tuajën,  në lidhje me një nga prioritetet që qeveria juaj do të kishte për ndërtimin e muzeut ndërfetar. Ndërkohë do të kisha kuriozitet nëse kjo ide vazhdon të jetë një nga prioritetet e qeverisë dhe në rast se po, kjo shërbeu, vetëm dua t’ju them si praktikë e mirë jashtë vendit sepse Shqipëria u konsiderua si një nga praktikat e mira ku vendet e tjera mund të përfitonin nga kjo ide dhe të krijonim gjithashtu iniciativa të tilla.

Kryeministri Rama: Shumë faleminderit për pyetjen! E vërteta është që  jo vetëm që nuk kemi hequr dorë nga kjo ide, por jemi shumë të vendosur që ta çojmë përpara dhe ta realizojmë. Natyrisht ka një det të tërë nga e thëna në të bërë siç thotë populli jonë dhe ndërkohë unë mund t’ju them se kjo është qeveria që ka rindërtuar apo ndërtuar më shumë hapësira muzeale kulturore dhe sociale sesa të gjitha qeveritë të marra sëbashku, në 20 e ca vite. Por nga ana tjetër, edhe mundësitë tona financiare nuk janë të pakufizuara. Kështu që patjetër që muzeu i tolerancës është një projekt që ka prioritet. Kemi disa hapa të bëra, por duhet të bëjmë edhe disa hapa të tjerë për ta kthyer edhe këtë ide në realitet.

– Jam nga shoqata e bashkëpunimit ekonomik Gjermani – Shqipëri. Është për t’u përshëndetur ideja e gruas tuaj, sikurse e thatë dhe dje, rreziku që mori qeveria juaj përsipër për të organizuar këtë samit. Por duke ardhur nga ana e biznesit e di që në fund të fundit, çdo ide apo projekt i ri në fund të ditës përkthehet në dollarë, euro dhe lekë. Prandaj pyetja ime është nëse qeveria juaj në projekt buxhetet e ardhshme ka planifikuar ndonjë fond të veçantë për zhvillimin e dialogut me diasporën. Faleminderit!

Kryeministri Rama: Ne besojmë që nuk janë lekët që i prodhojnë idetë, por janë idetë që prodhojnë lekët. Kështu që si fillim kjo është një ide, e cila mund të konsiderohet e suksesshme gjithmonë si fillim sepse më thënë të drejtën nuk është se nuk e kemi pasur frikën se do të dështonim në këtë organizim, pasi me të drejtë njerëzit që jetojnë jashtë atdheut prej shumë vitesh kanë zhgënjimet e tyre, por kanë edhe halle dhe probleme të natyrshme në jetën e tyre dhe nuk është se gjatë këtyre 25 kanë pasur arsye të forta të besojnë se një qeveri në Shqipëri mund ta ketë seriozisht çështjen e afrimit dhe të krijimit të një platforme ndërveprimi me ta.

Kështu që për hir të vërtetës frikë kemi pasur se mund të dështonim dhe deri në momentin e fundit kemi ndenjur duke numëruar konfirmimet reale, pasi morëm afro 1000 konfirmime përmes websitit, prisnim që t’i shikonim konfirmimet, që të bëheshin reale këtu. Unë jam çliruar vetëm kur më thanë që nuk ka më vend ku të hedhësh një kokërr kumbull në Pallatin e Brigadave, mbrëmë. Atëherë thashë, unë jam më i madh se një kumbull, por do ta  gjej mënyrën si të gjej vend atje. Faktikisht kemi vendosur, le të themi, gurin e parë kilometrik, por nuk e kemi bërë kilometrin e parë. Shpresoj shumë që ne të jemi në gjendje ta mbajmë gjallë këtë proces dhe të jemi në gjendje që ju që jeni këtu, por me shpresë, përmes fjalëve të mira që ju do përcillni atje, por edhe përmes të tjerëve që nuk kanë mundur të vijnë, ose kanë thënë përse të shkoj se është histori kot, etj., të mund të krijojmë një platformë të gjallë ndërveprimi. E pastaj, me siguri, edhe paratë do gjenden për të bërë gjërat që do të na duken bashkërisht të arsyeshme dhe të nevojshme që të bëhen. Unë asnjëherë nuk e kam frikë mungesën e parave, nëse ka një ide të fortë, nëse ka një projekt fitues dhe nëse ka njerëz që kanë vullnetin për ta realizuar projektin.

– Këshilltare e Presidentes të Parlamentit Frankofon në Bruksel dhe aktiviste në shumë shoqata aty. Me eksperiencën time kam shumë dëshirë të kthehem në Shqipëria, por ku vij këtu, 90 %, për të mos thënë 100% e popullsisë, sidomos të rinjtë, më këshillojnë të kundërtën, madje më thonë “Alketa, je idealiste, Shqipëria është varr për idealistët.” Ju lutem Zoti Kryeministër, mund të më jepni ca argumente që t’u përgjigjem?

Kryeministri Rama: Në qoftë se do më gjesh ndonjë vend ku shumica nuk i thotë një idealisti e “ke kot këtë muhabet”, atëherë eja të gjykojmë Shqipërinë. Unë mendoj që kush vendos qoftë për të ikur, qoftë për t’u kthyer, e bën vetë dhe nuk ka nevojë të marrë këshilla, as majtas, as djathtas. Ndërkohë që e vërteta është se ka njerëz që ikin, por ka dhe njerëz që vijnë. Padyshim, ata që ikin zënë më shumë vend në lajm, në debat, aq më tepër kur debati instrumentalizohet edhe për qëllime politike. Ndërkohë, ata që vijnë nuk përbëjnë lajm. Por unë mund t’ju them, për shembull, një statistikë të nxjerrë nga një studim që është bërë  nga universiteti i Harvardit, sipas së cilës, në vitet 2011–2014, forca e punës, për shkak të njerëzve që janë kthyer nga Greqia për të punuar në Shqipëri, është rritur me 7.9%.

Nga ana tjetër, ju jeni të gjithë njerëz që keni ikur. Pyetja ime është: Shqipëria ka humbur, apo ka fituar nga ikja juaj? Unë mendoj se ka fituar dhe kush më thotë të kundërtën, duhet të më provojë si do kishte mbijetuar Shqipëria nga vitit 1990, nëse ju dhe të gjithë të tjerët si ju nuk do ta kishin mbajtur gjallë ekonominë shqiptare, si zëri më i fortë në Prodhimin e Brendshëm Kombëtar çdo vit, domethënë, dërgesat tuaja për familjet.

Së dyti, jetojmë në një botë ku, lavdi Zotit dhe lavdi popullit shqiptar që vendosi të  ndahet nga diktatura në vitin 1990, njerëzit janë të lirë të lëvizin e janë të lirë të tentojnë shanset e tyre aty ku ata mendojnë se për ta ka një mundësi më të mirë. Dhe kjo nuk është historia e Shqipërisë. Kjo është historia e të gjitha vendeve. Disa në një periudhë e disa në një periudhë tjetër. Më thoni një vend të zhvilluar që do ishte bërë ai që është pa emigrantët. Një të vetëm. E nga ana tjetër më thoni cili nga vendet e reja të Bashkimit Europian nuk ka përfituar nga mundësia e lëvizjes së lirë të  njerëzve të vet. Gjashtë milionë polakë kanë ikur nga Polonia, për të  punuar në tregun e përbashkët të punës në Bashkimin Europian. Polonia ka humbur, apo ka fituar prej tyre?

Në atë studimin e Harvardit, për të cilin fola më lart, ka të dhëna shumë interesante, jo vetëm për numrin e shtuar të forcës së punës në Shqipëri nga kthimi i emigrantëve nga Greqia, por dhe për cilësinë e kësaj force pune. Një cilësi e re për shkak të një eksperiencën tërësisht tjetër, sepse kur një vajzë apo një djalë në Shqipëri del nga shkolla dhe kërkon të punojë, e ka të pashmangshme të mendojë se mund të kontaktojë me një mik të prindit, mund të kontaktojë me zyrën e një partie,  mund të kontaktojë me një kushëri, me këtë apo atë. Kur ju keni shkuar jashtë, nuk ju ka shkuar mendja se mund të gjeni hapur një derë partie, se mund të gjeni një mik që t’ju fuste nga mbrapa, aty ku në  fakt hyhet me shumë vullnet e me shumë sakrifica vetëm nga përpara, apo që mund t’i çoni një mesazh Kryeministrit, ministrit, deputetit dhe t’u thoni se unë të dhashë votën, tani më fut në punë.

Ata që sot kanë bërë sukses, – sepse sukses është kur mendon si ikën shqiptarët në Greqi apo në Itali e të gjithë ju që jeni këtu, apo qoftë dhe vetëm fakti që fëmijëve tuaj u jepni shkollë të lartë në universitetet më të mira është sukses, pa llogaritur suksese edhe më të mëdha, – e kanë bërë suksesin vetë. Nuk kanë pyetur njeri, nuk i ka pyetur njeri, kanë kaluar vështirësi të jashtëzakonshme, që do kishin thyer në mes edhe një lis në momente të caktuara dhe ia kanë dalë.

Ka dhe një moment të tretë që është shumë i rëndësishëm të merret parasysh. Është bërë zhurmë për shqiptarët që u larguan në një periudhë kur u duk sikur u bë “deti kos” me  kërkesat për azil politik në Gjermani. Në fakt, shqiptarët janë larguar çdo vit e janë kthyer. Sesa ikin dhe sesa vijnë, ky është një ekuilibër që do ta vendosë koha, siç e ka vendosur për të  gjitha vendet që kanë hyrë në rrugën e zhvillimit. Por të mos harrojmë se ajo që e bën zhurmën nuk është fakti që largohen, por fakti që  kërkojnë azil. E pse e kërkojnë azilin? Sepse shqiptarët ashtu si të tjerët në rajon nuk janë në të drejtë të lëvizin lirisht në tregun e përbashkët të punës, sepse nuk jemi anëtarë të Bashkimit Europian. Çfarë do të thuhet këtu për vendet e reja të BE-së, – përmenda Poloninë, por mund t’i përmendja të gjitha me radhë, – që për shkak se janë pjesë e tregut të përbashkët europian kanë pasur lëvizje demografike të jashtëzakonshme nga atdheu drejt vendeve më të zhvilluara? Që kanë humbur? Jo, përkundrazi, që kanë përfituar! E nëse ne jemi anëtarë të Bashkimit Europian, shumë shqiptarë të tjerë do të shkojnë e do të punojnë në tregun e përbashkët të Bashkimit Europian. Ndërkohë që ata që kthehen me më shumë eksperiencë, me më shumë dituri, me më shumë para për të investuar janë një vlerë e shtuar në ekonominë tonë.

Ka shumë gjithologë që bëjnë ca llogari kalamajsh, – as kalamajtë nuk i bëjnë në fakt, – se po u larguan shqiptarët kështu, atëherë pas 20 vjetësh, këtu do kenë mbetur kaq e pas 40 vjetësh s’do ketë mbetur njeri. Por në cilin vend e në cilën pjesë të historisë së njerizimit ka ndodhur një gjë e tillë?! Vendet kanë kaluar valë migratore të jashtëzakonshme dhe vendet që kanë pasur emigracion janë vendet që janë zhvilluar. Prova më e sigurt është vetë emigracioni shqiptar. Nëse ne nuk do kishim pasur mundësinë që të emigronim, sot nuk do kishim pasur mundësi të mbijetonim as ekonomikisht, as moralisht. E askush nuk thotë që kjo është një arsye për të mos i bërë gjërat më mirë në Shqipëri. Por kush është ai që mendon se Shqipëria do të bëhet Gjermani? E kishim një që thoshte se jemi të dytës pas Gjermanisë dhe pak e do ta kapim. Por, faktikisht, ne as jemi të dytët pas Gjermanisë e as nuk duhet të na shkojë mendja se do jemi ndonjëherë të dytët pas Gjermanisë. Ajo që ne duhet të bëjmë, është me shumë punë, me shumë sakrifica të shkojmë përpara, duke mos vazhduar të humbim kohë duke bërë sikur.

Sikur t’i kishim bërë reformat që ne po bëjmë sot, 20 e kusur vite përpara, sot do  ishim duke bërë një bisedë tjetër. Por humbëm një gjeneratë. Sikur 25 vjet përpara, qeveria t’u kishte thënë njerëzve se energjia nuk vidhet, apo se nuk mund ta marrësh sipas qejfit e ta paguash sipas qejfit, nuk do kishim konsumuar miliarda në këto 25 vite, për të mbushur gropën që krijohej nga vjedhjet e nga mospagesat, që të kishim drita, por këto miliarda do i kishim investuar diku tjetër. Sikur 20 e kusur vite përpara, shteti t’u kishte thënë njerëzve mos ndërtoni në lumë, gjë që nuk e kanë bërë as katragjyshërit tanë, – nuk ka në historinë e Shqipërisë një moment, kur një gjeneratë të ketë ndërtuar shtëpitë në lumë, por u desh të vinte demokracia që të ndërtonim shtëpi në lumë, sepse qeveria u thoshte ndërtoni ku të doni, se ndërtimi është bereqet, – sot nuk do kishim pasojat që kemi, për shkak të ndërtimeve kuturu, pa kriter e pa karar. Nëse 20 e kusur vite përpara, qeveria do t’u kishte thënë njerëzve se nuk është vetëm universiteti rruga e të ardhmes së një të riu, por është edhe arsimi profesional, ne sot do të kishim njerëz të kualifikuar në zanate, që na mungojnë dhe që e pengojnë ekonominë tonë të zhvillohet, sepse është një ekonomi me një krah pune të pakualifikuar si duhet. Por ne zgjodhëm rrugën që të hapnim universitete më shumë sesa Britania e Gjermania për frymë dhe t’i bënim që të gjithë juristë, duke krijuar një vend që ka numrin më të madh të juristëve për kilometër katror e ku treçereku i juristëve nuk dinë se për çfarë flasin.

Para ca kohësh, një djali në një restorant më kërkoi të bënim një selfie. “Po” – i thashë. Më pas më thotë “po na gjej një punë, o burrë”. E pyeta çfarë shkolle kishte mbaruar. “Po jurist si gjithë shqiptarët”, – mu përgjigj.

– I nderuar kryeministër, ju po bëni një punë të mrekullueshme. Vetë fakti që po bisedojmë vëllazërisht mes nesh, është një diçka e veçantë. Pyetja ime është: Sa janë të gatshëm politikanët shqiptarë dhe në veçanti kryeministri i Shqipërisë apo i shqiptarëve në tërësi që jeni ikona e gjithë shqiptarëve që në një kohë, jo të largët të bashkohen shqiptarët dhe të mos jetojnë në gjashtë shtete që është i vetmi komb në botë që kështu jeton. Ju faleminderit!

Kryeministri Rama: Se është edhe e shtunë sot dhe për t’i bërë qejfin njëri-tjetrit edhe mund të bashkoheshim e të thoshim: Hajde ta kryejmë këtë punë edhe ta gdhinim deri në mëngjes duke festuar bashkimin e 6 shteteve në një, por është pak më e ngatërruar se kaq, kjo. E mbi të gjitha, ne kemi një fat të madh, sepse jemi lindur në zemër të Europës dhe i përkasim një kohe kur është në fuqi projekti më i madh që mendja e njeriut ka imagjinuar ndonjëherë, Bashkimi Europian. Është mundësia jonë më e madhe për t’u bashkuar, sepse në fund të fundit duhet të kemi të qartë që mënyra sesi e konceptonin bashkimin stërgjyshërit tanë, lidhej me një kohë të caktuar, kur s’kishte lindur BE, kur bota nuk ishte kjo që është sot dhe mundësitë nuk ishin këto që janë sot.

Ne sot kemi një kontekst komplet tjetër dhe prandaj bashkimin tonë duhet të shikojmë si një mundësi të realizueshme në këtë kontekst. Për shembull, çfarë na pengon që të bashkojmë gjithçka me Kosovën, duke qënë dy shtete? Asnjë gjë! Nuk na pengon fakti që janë dy shtete, janë dy qeveri, aq më mirë që janë dy qeveri, sepse po të kishim vetëm një do ziheshim se kush do ishte në qeveri (bëj shaka), por jemi në kushtet kur ne mund të ndërtojmë një hapësirë të përbashkët 100 %. Për shembull, qeveria jonë mori përsipër dhe e bëri, që të unifikojë sistemin arsimor me Kosovën dhe të unifikojë tekstet me Kosovën, që një fëmijë në Prishtinë, një fëmijë në Gjakovë, në Prizren, një fëmijë në Gjirokastër, në Sarandë, në Shkodër të bëjnë të njëjtën shkollë, t’i marrin mësimet nga të njëjtat burime dhe të jenë të bashkuar, të unifikuar në mënyrën sesi janë të edukuar, nga pikëpamja e referencave në gjuhë, në histori, në shkenca e kështu me radhë. E bëmë këtë gjë! Çfarë na kushton ne, që sipërmarrësit, tregtarët, të mos kenë nevojë për dy palë dokumente, kur nisen që këtu marrin dokumentin, po themi të higjienës nga një institucion, apo dokumentin e sigurisë ushqimore nga një institucion, atëherë pse duhet në Kosovë t’iu kërkohen po këto dokumente apo anasjelltas. Të njohim të njëjtën dokument, kur ta jep ai institucion, nuk ka nevojë ta kërkojë i njëjti institucion këtu. Po kështu, kalendarin tonë kulturor ne e kemi bërë të përbashkët. Hapësira që na jep projekti europian është e jashtëzakonshme që ne të mos rrimë dhe të rrahim ujin në hava për bashkimin, ashtu siç ishte konceptuar një shekull apo një shekull e gjysmë përpara, por ta bëjmë bashkimin hap pas hapi, duke bërë atë pjesën që nuk është aq e zhurmshme, aq eksituese, por që është bashkimi real, në mënyrën që shqiptarët të ndjehen zot kudo ku ata jetojnë dhe ndërkohë asgjë të mos i pengojë që të ndërveprojnë më njëri-tjetrin.

Unë jam i bindur që e ardhmja i ka rezervuar shqiptarëve më të mirën, por nga ana tjetër të mos harrojmë që shqiptarët sot janë më mirë seç kanë qenë ndonjëherë tjetër. Imagjinojeni 20 vjet përpara kujt mund t’i shkonte mëndja që shqiptarët në Kosovë do të kishin shtetin e tyre! Kështu që unë jam optimist për të ardhmen e shqiptarëve dhe besoj me të drejtë të plotë, i bindur që shqiptarëve e ardhmja u ka rezervuar vërtetë një jetë dhe një mënyrë të jetuari sëbashku, ashtu siç e meritojnë dhe siç iu takon fëmijëve tanë.

– Pyetja e parë ka të bëjë me këtë takim këtu. Do përfundojë ky takim këtu apo do të themelohet për të ardhmen apo është vetëm një perspektive sepse pasi të dalin nga kjo derë, – ky nuk është vetëm mendimi im, por i disa me të cilët unë bisedova, – të gjithë mendojnë se kur të ikin që këtej a ka ndonjë zyrë apo do të kontaktojmë në Kosovë, në Ministrinë e Diasporës atje apo do të themelohet një ministri për diasporën?  Do të ishte mirë sepse u pa që fenomenet që në trajtojmë në emigracion janë pak ndryshe nga fenomenet që ju përballeni përditë këtu.

Kryeministri Rama: Unë u përpoqa që t’i përgjigjem kësaj pyetjeje dhe në fakt është normale që kjo pyetje të përsëritet e të përsëritet, por ajo që besoj vlen të nënvizohet është që ne, siç e patë, nuk iu vumë përpara një konkluzion, as një dokument të parapërgatitur dhe kjo që po bëjmë nuk është një teatër, por është realisht një përpjekje, një kuvendim për të dëgjuar dhe më shumë që ne t’ju dëgjojmë juve sesa ju të na dëgjoni ne, por unë jam këtu dhe po më dëgjoni se deshët vetë që unë të isha këtu – dhe e bëj me shumë kënaqësi. Por ideja është që ne të dëgjojmë sa më shumë prej jush dhe të përpunojmë patjetër konkluzione që do t’i ndajmë bashkërisht dhe patjetër që qëllimi është që ky Samit të jetë vetëm fillimi i një procesi komunikimi dhe ndërveprimi që duhet ngritur mes shqiptarëve që jetojnë jashtë dhe vendit amë, qeverisë, institucioneve, shoqërisë këtu. Është një çështje që duhet ta zgjidhim sëbashku. Mos mendoni se ministria e diasporës është instrumenti magjik që zgjidh problemin. Kjo nuk është çështje ministrie, kjo është çështje që i gjithë shteti duhet të jetë i vëmendshëm për njerëzit që ka jashtë kufijve të vet dhe të gjitha strukturat e shtetit duhet të kenë një element përbërës të tyre që të merret me njerëzit që janë jashtë vendit. Për shembull ministria e arsimit për çka ka të bëjë me arsimin jashtë; ministria e shëndetësisë për çka ka të bëjë me njerëzit e përgatitur që janë sot jashtë dhe që kontribuojnë në struktura nga më ekselente të shëndetësisë nëpër botë; ministria e bujqësisë po ashtu, me burimet njerëzorë që janë jashtë, por edhe për të kuptuar se çfarë mund të bëjë, si mund t’i mbështesë ata që kthehen. Në atë studimin që unë përmenda është shume e qartë që një pjesë e konsiderueshme e atij krahu pune që iu kthye Shqipërisë pas krizës greke shkoi në bujqësi duke bërë investime dhe duke i çuar në një stad tjetër fermat e prindërve.

Pra, na takon ne sëbashku që të gjejmë rrugën më të mirë sesi ta bëjmë këtë ndërveprim konstant dhe jo thjeshtë mbas kësaj u pamë, u çmallëm, mirupafshim dhe kur të kujtohet tani ndonjë qeveri tjetër të bëjë ndonjë mbledhje tjetër. Po ashtu, vetë Samiti është një nismë e jona, por mendoj që duhet bërë një institucion më vete, ku qeveria të ketë pjesën e vet, të japi mbështetjen financiare për ta organizuar, po ku administrimin e samitit ta ketë një bord, ku në shumicë të jenë të zgjedhurit e diasporës dhe ku qeveria të jetë le të themi një nga aksionerët e samitit dhe jo që po deshi një qeveri e bën, po nuk deshi një qeveri nuk e bën.

– Ajo që kam vëzhguar këtu ka të bëjë me ligjin e doganave që keni vendosur. A është një keqinterpretim mbi ligjin që keni vendosur për doganat? Për shembull për paketat që vijnë nga jashtë, doganimi mesa kam parë, bëhet si për ata ë bëjnë porosi jashtë, për shembull për materiale për biznese, kur vjen një makinë etj., edhe ata që bien një paketë për një bebe të vogël për krishtlindje për shembull, doganimi bëhet i njëjte. Ky nuk më duket një fenomen i drejtë dhe duke i trajtuar qytetarët në barazi të plotë sepse ai që e nis dhe bën një porosi për biznes është tjetër gjë, patjetër që duhet bërë doganimi si në të gjithë botën.

Kryeministri Rama: Nuk e kam parasysh këtë detaj me thënë të drejtën sepse se kam tamam të qartë, por di që gjithë legjislacioni ynë doganor është i përputhur me legjislacionin e BE dhe kini parasysh një gjë, që, për shembull, krijoi pakënaqësi fakti që ne vumë një tarifë për blerjet online dhe njerëzit thoshin po “si ka mundësi”. Por në fakt, nëpërmjet blerjeve online u hap një kanal i madh informaliteti, kështu që procedurat doganore janë uniformë, për të penguar që në emër të dhuratave të bëhet biznes. Pra, në parim legjislacioni ynë është në përputhje me legjislacionin e BE.

– Mirëmbrëma Zoti Kryeministër! Desha t’ju falënderoj për vizionin që keni për këtë sallë që u krijua dhe gjithashtu për diçka që do krijohet për brezat e tjerë. Unë jam presidente e Shoqatës së Shqiptarëve të Bashkuar në Australi. Kisha një pyetje dhe një sugjerim. Të filloj me sugjerimin. Kam 25 vjet në Australi, çdo dy vjet bëja studimet atje dhe kisha nja 5 vjet që nuk kisha ardhur. Vjet erdha me vajzën, e kam 11 vjeç. Kur erdhëm dhe sa hymë në Tiranë më tha mami pse e ke lënë këtë vend kaq të bukur. Desha t’ju thosha shumë faleminderit juve për ndryshimet që keni bërë këto kohët e fundit, që na bëni ne të vazhdojmë të jemi krenar për vendin tonë. Diçka që vura re këtë herë duke folur me njerëzit, sepse kam lindur ne Tiranë, ishte brezi i ri dhe doja t’ju falënderoja përsëri për ç’keni bërë për brezin e ri ne kuptimin e edukimit. Një sugjerim kisha, nëse ka mundësi, – që mund të jenë bërë, – me biznese të ndryshme, për të bërë eksperiencë pas punës universitare, të jetë diçka që ndoshta dhe qeveria të ndihmojë një pjesë të pagesës së atyre viteve të para, sepse viti i parë pasi del nga universiteti, unë e provova dhe vetë, më zgjati gati 9 muaj. Duan eksperiencë por nuk të japin mundësinë për të pasur eksperiencë e për mua e ardhmja e një kombi është gjithmonë brezi i ri.  Pyetja është, a keni ju dhe Ministria e Jashtme, plan strategjik për konsullatë ose ambasador në Australi?

Kryeministri Rama: Unë për shembull mendoj që nuk ka arsye që ne dhe Kosova të kemi ambasada dhe konsullata të ndara. Pse duhet t’i kemi të ndara e çfarë arsye ka që ne të paguajmë dy palë godina, të paguajmë dy palë detyrime dhe të kemi dy palë adresa? Pse mos jenë ambasadat dhe konsullatat e Shqipërisë dhe të Kosovës në të njëjtën godinë dhe e vetmja gjë që do shpenzojmë është një flamur më shumë, ai blu me të verdhë, ndërkohë që nga çfarë po them, ne po e bëjmë. Konsullata, edhe në Australi, projekti është që të kemi një konsullatë të përbashkët të Shqipërisë dhe Kosovës për të gjithë bashkatdhetarët e bashkëqytetarët tanë nga Shqipëria apo Kosova, që problemet konsullore t’i trajtojnë në një konsullatë të vetme. Kemi bërë 2-3 të tilla dhe mirë është që të përshpejtojmë e të bëjmë sa më shumë e mundësisht të gjitha. Do na mërzitet ndonjë fqinj e do thonë e bashkuan këta Shqipërinë, por ne e dimë që fqinj të lumtur gjithmonë me njërit-tjetrin nuk ka, se e kemi provën me komshinjtë tanë. Jam i bindur që edhe ti në Australi me komshinjtë shkon shumë mirë, por jo për çdo gjë je dakord, apo jo?

– Jam përfaqësuese e shoqatës “Të integrohemi sëbashku”, Ravena, Italia. Nga takimi i sotëm, që mu duk shumë frytdhënës, i organizuar në Ministrinë e Punëve të Jashtme, më kanë ardhur natyrshëm dy pyetje. Në radhë të parë dëgjova që nga përvoja e Ministrisë së Diasporës së Kosovës, praktikohet që studentët  që mbarojnë jashtë shtetit, merren e bëjnë praktikën në institucionet e Kosovës, duke sjellë dhe ata eksperiencën e tyre. Nuk do ishte më frytdhënëse që edhe emigrantët e moshave të ndryshme, ata që kanë dëshirën për të bashkëpunuar e për të dhënë ndihmën konkrete, të vijnë drejtpërdrejtë në Shqipëri, qoftë dhe provizorisht, për të bashkëpunuar me administratën publike, për të dhënë kontributin e tyre në të mirën e përbashkët? Dhe e dyta, sa është e përgatitur administrata publike për ta mirëpritur këtë bashkëpunim e për të dhënë rezultate konkrete dhe për diasporën?

Kryeministri Rama: Ne e kemi njësoj këtë praktikë. Kemi programin e intership-it, ku një numër i konsiderueshëm studentësh, brenda ose jashtë Shqipërisë, mund të marrin pjesë. Kemi pasur vitin e fundit, shumë studentë shqiptarë nga jashtë që kanë marrë pjesë në programin e intership-it. Këtë idenë e atyre që janë jo studentë, por në një moshë më të madhe dhe që janë të gatshëm që vullnetarisht të kontribuojnë për administratën, me thënë të drejtën është hera e parë që e dëgjoj e më duket shumë tërheqëse si ide, por nuk na ka shkuar në mend kjo. Faleminderit që na e dhe këtë ide. Ta shikojmë si mund të strukturohet dhe patjetër, pse mos ta bëjmë.

– Lektore në South Wales University, në Britaninë e Madhe. Duke pasur parasysh përpjekjen e qeverisë  tuaj për të përmirësuar fusha të ndryshme, por ngaqë unë jam në fushën e akademisë, kam dëshirë të di nëse qeveria juaj ka një strategji të qartë për të thithur akademikë që punojnë e kanë eksperiencë, jo vetëm në Angli, por edhe në vende të tjera të Europës? Faleminderit!

Kryeministri Rama: Ne kemi nisur një reformë shumë të thellë të arsimit në tërësi, duke filluar që nga tekstet e shkollës. Kini parasysh që në Shqipëri u vendos përpara disa vitesh që të kishte shumë tekste për një lëndë, alterteksti i famshëm dhe pastaj t’i lihej zgjedhja mësuesve. Dhe arritëm në çudira të tilla – kjo që po them nuk është barcaletë, por është reale – që dy shkolla, njëra në fillim të rrugës e tjetra në fund të saj, njëra, çlirimin e  atdheut e kishte në datë 28 dhe tek tjera në datë 29! Në një libër tek njëra shkollë, një figurë historike trajtohej si patriot, tek shkolla në fund të rrugës trajtohej si tradhtar. Ne e hoqëm jo vetë, por bëmë një anketim të të gjithë mësuesve të Shqipërisë, të cilëve ju kërkuam të thonë se cilat tekste janë problematike dhe  hoqëm 600 tekste. Dhe ndërkohë, qysh prej vitit të shkuar kemi futur tre tekste alternative. Përveç gjuhës shqipe, historisë sonë, gjeografisë, të gjitha tekstet e tjera janë tre tekste alternative, të cilat nuk i prodhojmë ne, por i prodhon Kembrixhi, Oksfordi dhe Pirson. Të gjithë nxënësit shqiptarë, nga klasa e parë deri në klasën e fundit përpara universitetit, brenda dy viteve të ardhshme, në gjithë këtë rrugëtim do të mësojnë me këto tre tekste që janë nga tekstet më të mira të Europës. Kjo besoj se është shumë e rëndësishme. Ashtu sikundër është shumë e rëndësishme reforma e gjimnazit që po bëjmë dhe patjetër, reforma e Arsimit të Lartë, ku pasi mbyllëm 18 universitete që kishin dhënë dhjetëra mijëra diploma pa asnjë lloj vlere, kemi filluar një proces të bazuar tek konkurrenca dhe tek merita. Po ashtu u kemi krijuar universiteteve një platformë të re, që autonominë e tyre financiare të mos ta përdorin thjesht si një instrument që lekët e shtetit t’i harxhojnë si të duan, por ta shikojnë si një rrugë që të futen vetë në treg. Pra, universitetet të japin shërbime, burimet njerëzore të universiteteve të jenë në dispozicion të tregut dhe njëkohësisht të nxjerrin të ardhura për vetveten. Pjesë e kësaj është padyshim, edhe thithja e burimeve njerëzore nga jashtë. Është një reformë që do të kërkojë disa vite për të dhënë rezultate të konsoliduara, por që tani duket qartë se ka filluar një kthesë në gjithë sistemin tonë arsimor.

Ka një rezistencë që është sa e natyrshme, aq dhe qesharake, sepse këtu ka njerëz që kanë ikur nga Shqipëria mbasi kanë bërë universitetin në kohën kur kush kishte mesatare nën 8, as që nuk i shkonte mendja se mund të shkonte në  universitet. Ne vumë tavanin 6 dhe për pak plasi kryengritja “si ka mundësi që ata me 5 të mos shkojnë në universitet?” Madje edhe me mesatare 4.9 duhet të shkojnë në universitet. Kjo është shprehja e faktit se sa shumë ka degraduar në gjithë këto vite respekti për meritën dhe vlera ke konkurrencës.

Për herë të parë u bë një proces, që të gjithë maturantët që hynë në universitet e ndiqnin procesin e regjistrimit online. E kishin vetë në dorë dhe gjithçka ishte  në sytë e të gjithëve e askush nuk mund të kapërcente mbi dikë tjetër, nëse dikush tjetër kishte vlerësimin më të lartë. Pra, as miku, as leku, as partia nuk të fuste dot përpara. Filloi ankesa e madhe, pse po i stresoni maturantët. Se ku kanë parë këta, që ka një botë që zhvillohet pa stres, unë nuk e di. Por patjetër që ne nuk mund të pranojmë më atë botë që u ndërtua këtu, ku çdokush mund të bëhej jurist, pa shuar asnjë ditë në universitet. Kam takuar një bojaxhi, i cili ishte jurist dhe e kishte marrë diplomën  se i kishte lyer pa lekë mjediset e universitetit përpara se të fillonte shkolla dhe pronari i kishte thënë po të jap një diplomë juridiku ty dhe këtyre punëtorëve të tu. E kishin hyrë bojaxhi dhe kishin dalë juristë. Dhe nuk është një rast, janë raste pafund. Në universitetet shqiptare, që ne mbyllëm, janë diplomuar rreth 1000 italianë. Ndërkohë që në universitetet shqiptare ku ata janë diplomuar nuk kishte asnjë orë mësimi italisht. Mund të ma thoni si u diplomuan italianët? Ky është edhe ngushëllim që tregon se jemi dhe ne gjysmë italianë dhe italianët janë gjysmë shqiptarë.

Faktikisht, sikur reforma e arsimit të ishte bërë 20 vjet përpara, sot do ishin në kushte të tjera. E ndërkohë gjëja më e mirë që ne shohim është se po rritet në mënyrë të shpejtë e shumë intensive në volum, numri i të rinjve që shkojnë në shkollat e arsimit profesional, të cilët e kanë kuptuar që arsimi profesional nuk është të jesh një qytetar i dorës së dytë, por është të marrësh një zanat dhe me atë zanat mund të shkosh të punosh në një ndërmarrje, por mund të kesh edhe ndërmarrjen tënde. Të gjitha bizneset që shikoni në autostradë nga Tirana në Durrës, – ja u them me përgjegjësi – në çdo derë po të ndaloni, do të gjeni nga 2-3 deri në 50-60 vende të lira pune dhe janë të lira, sepse ata kanë nevojë për zanate të caktuara. Ju duhen axhustatorë, hidraulikë, teknikë metalprerës dhe këto zanate neve na mungojnë. Por janë të lira edhe për një arsye tjetër. Sepse shumica dërrmuese e të rinjve duan të punojnë në shtet. Puna në shtet iu duket e vetmja punë e denjë. Puna në privat u duket si skllavëri, si lëmoshë. Faktikisht, e vërteta është se e dinë shumë mirë që po të shkosh të punosh tek privati, gjërat janë më të shtrënguara, patjetër.

– Vij nga Gjermania, shkrimtar e përkthyes nga gjermanishtja. Unë e vlerësoj shumë vendimmarrjen e qeverisë, që pas një çerek shekulli na vlerësoi, na thirri e po bashkëbisedojmë këtu me Kryeministrin. A e dini sesi janë katandisur shkrimtarët këtu në Shqipëri? Unë po jua them se jam vetë shkrimtar e përkthyes dhe nuk përkthej romane të shekullit XV apo XIV, por literaturën ditore bashkëkohore. Unë nuk kam ku trokas, nuk di ku ta jap mendimin, shpirtin tim, popullit tim. A ka një derë ku ne shkrimtarët që jetojnë jashtë shtetit të mund të trokasim e t’i sjellim mendimet tona?

Kjo nuk do të thotë që librat e mia duhet të botohen, por dua derën ku të trokas.

Kryeministri Rama: Nuk do të jap përgjigjen që do të pëlqejë, por do ta jap siç e mendoj unë. Unë them shyqyr Zotit që nuk ka më një Lidhje Shkrimtarësh dhe një shtëpi botuese të shtetit.  Sepse e kemi kaluar atë kohë kur ishte një derë ku trokisje, po asaj kohe s’kemi pse ia kemi zilinë për këtë pjesë. Meqë vjen nga Gjermania, edhe atje, ti e di shumë mirë që nuk ka një derë ku shkojnë trokasin. Ka shumë dyer të shtëpive botuese, në qoftë se vlen ajo që ke shkruar, fitove, në qoftë se nuk ju pëlqen, shtrëngo dhëmbët dhe lufto, s’ke çfarë bën.

– Jam arbëresh nga Kalabria. Do sillja një falënderim shumë të madh nga arbëreshët e Kalabrisë për këtë samit, se është shumë i dashur. Sot, ne jemi diaspora e diasporës, sepse arbëresh janë një pjesë shumë e madhe e diasporës italiane, emigracionit italian dhe ne kemi shumë komunitete arbëreshe në Amerikë, në Argjentinë në Europë. Ju si mendoni se mund të lidhni botën arbëreshe në të gjithë botën me shqiptarë?

Kryeministri Rama: Shumë faleminderit! Unë dua t’ju them që është shumë e vështirë të gjesh fjalët e duhura për të shprehur mirënjohjen për komunitetin tuaj, sepse është një komunitet shumë i vjetër dhe që ka ruajtur gjuhën, ka ruajtur traditat, por mbi të gjitha e ka forcuar mikpritjen dhe besën e dhënë si institucion, aq sa është bërë shtëpia e dytë e gjithë atyre shqiptarëve që kanë ardhur në Itali dhe që kanë marrë prej jush një dashuri dhe një kujdes të jashtëzakonshëm, jo sikur kanë qenë në një vend të huaj, por sikur kanë qenë në shtëpinë e tyre. Dhe unë ju jam shumë mirënjohës për gjithçka keni bërë dhe gjithçka bëni. Respektet më të mëdha! Shumë faleminderit!

– Kam pasur fatinë madh që të bëj dhe studimet e të jetoj në Norvegji edhe në Francë, në dy vende demokratike. Falënderoj përzemërsisht të gjithë organizatorët për këtë nismë dhe për këtë mundësi që na dhanë. Këtu njohëm edhe shumë njerëz me shumë iniciativa dhe dëshira dhe bazuar në gjithë këto dëshira, pyetja ime nuk është drejtuar Kryeministrit, por gjithë pjesëmarrësve këtu, të gjithë bashkatdhetarëve të mi të diasporës. Të gjithë duam të kontribuojmë. A jemi ne të gatshëm që çdo kontribut ta nisim që sonte, me një kontribut shumë të thjeshtë, domethënë, çdo kush nga ne mund të japi dhe një 10 dollarësh, një 10 euro. Është iniciativë, ose një bashkim i parë, se pa një mbështetje financiare, shtetit nuk mund t’i kërkojmë çdo gjë. Është e pamundur dhe nuk mund të jemi si ata fëmijët që duhet të presim gjithçka nga prindërit. Sot që jemi 1 milionë e 500 mijë jashtë atdheut, sikur nga një euro çdo muaj bëhet një milionë euro që mund të dhurohet dhe kontribuohet për të gjithë këto nisma dhe iniciativa që kemi dëshirë.

Kryeministri Rama: Faleminderit! Nuk e dyshoj fare që jeni gati, por më lejoni t’ju them që edhe sikur t’i mblidhni ato para, nuk zgjidhim gjë me ato para. Ne zgjidhim gjë, nëse bashkërisht krijojmë një platformë, e cila të jetë e gjallë, e përditshme dhe t’i japë mundësi jo vetëm atyre që janë këtu, por edhe shumë të tjerëve që s’janë këtu që të përfshihen dhe pastaj shumë më tepër para mund të krijohen për nisma të përbashkëta, për të cilat nuk është nevoja që askush nga ju të nxjerri diçka nga xhepi, por është nevoja që të kemi fuqinë e bashkuar të ideve, energjinë dhe vullnetin për t’i realizuar idetë tona. Kështu që e falënderoj shumë zonjën, edhe për dhjetëfishimin që bëri. Ndërkohë, unë për veten time nuk e kam harruar që të gjithë ata që kanë ardhur këtu kanë paguar shumë më tepër se 10 euro për biletën, për qëndrimin, për të gjitha. Kështu që kontributin e parë absolutisht e keni dhënë dhe e keni dhënë me shumicë, ndaj mos na fusni më shumë në borxh, se boll ju kemi borxhe. Plus që na u desh të lajmë shumë borxhe kur erdhëm në qeveri, kështu që borxhet i kemi tmerr, nuk duam të futemi në borxh.

– Faleminderit Zoti Kryeministër. Desha të filloj me suksesin e Samitit, Besoj që ky sukses i dedikohet më së pari, të gjithë kolegëve të mi nga diaspora që kanë bërë udhëtim me mijëra kilometra për të marrë pjesë në këtë Samit. Këtu i kemi diku 300 apo 400 afaristë. Ne në shtetet ku operojmë, ne kemi bërë partneritete të shëndosha me institucionet ku jetojmë atje. Kështu që ne këtu kërkojmë nga qeveria shqiptare të bëjmë një partneritet të shëndoshë, duke u bazuar në rend dhe ligj. Sa është në gjendje qeveria shqiptare të forcojë sundimin e rendit dhe ligjit në raport me investimet e diasporës dhe posaçërisht, çka mund të bëjë kryeministri shqiptar, në mënyrë që biznesi i diasporës të ndihet komfort të investojë në Shqipëri?

Kryeministri Rama: Unë mund t’ju them dy gjëra. E para, ne po bëjmë një reformë në drejtësi që është një reformë shumë rrënjësore. Kemi një moment ngecjeje për shkak se ligji kryesor, që është ligji është ligji i vetting-ut, domethënë, i kalimit në skaner të gjithë gjykatësve dhe prokurorëve për të hequr nga sistemi ata që janë të korruptuar, është duke u trajtuar nga Gjykata Kushtetuese. Por unë jam shumë besimplotë se kjo reformë do të japë Shqipërisë një faqe tërësisht të re në drejtësi. Përsa i përket rendit, unë mund t’ju bëj vetëm një pyetje. Keni ardhur në Shqipëri përpara, i keni parë policët përpara, i shikoni dhe sot. Besoj se ndryshimin e keni përpara syve dhe jam i bindur që, nëse do të kishit ardhur këtu 5 vjet përpara, secili nga ju do të kishte pasur fatin që ta ndalonte një polic edhe t’i kërkonte ndonjë birrë. Ndërkohë që po të çohet njeri këtu e të thotë që mua më ndaloi një polic dhe më kërkoi një birrë, atëherë unë kërkoj ndjesë.

Kryeministri Rama: Një pyetje nga deputeti i vetëm shqiptar në parlamentin e Serbisë.

– Mirëmbrëma, jam Riza Halimi nga Presheva. Zoti Kryeministër, ju patët një vizitë shumë të rëndësishme, përmbajtësore në Serbi. U diskutua në mediat shqiptare dhe në Kosovë shumë kjo temë, por për ne në Luginën Preshevës ishte diçka e posaçme që patëm mundësi që përherë të parë, edhe në prezencë të Kryeministrit të shtetit tonë, por edhe të Kryeministrit të shtetit ku jetojmë, të bisedojmë për çështjet më të rëndësishme jetësore. A keni bindjen dhe a jeni optimist, se do të ketë një qasje të re të qeverisë serbe për t’i zgjidhur këto probleme të shqiptarëve në Luginë të Preshevës? E dyta, a mund të bëhet më tepër që mos pritet vizitë tjetër e kryeministrit shqiptar në Serbi, por strukturat shtetërore të kenë një qasje më sistematike, më efikase, në përkujdesjen për pakicën shqiptare që jeton në Serbi.

Kryeministri Rama: Faleminderit shumë dhe ju jam shumë mirënjohës edhe juve personalisht dhe gjithë grupit të përfaqësuesve të Preshevës që ishin me mua në Beograd dhe erdhën me mua në Nish ku zhvilluam edhe një takim me Kryeministrin. Ju e dini shumë mirë që ne e kemi zgjidhur problemin e njohjes së diplomave, tani problemet krijohen nga burokracia. Në Serbi kishte një fjalë që thoshte se Serbët i tremben avionëve të NATOS, tankeve të Rusisë dhe zyrave të shtetit. Pra, ka edhe më keq nga pikëpamja e administratës dhe e zvarritjes nëpër zyrat e shtetit. Nga ana tjetër kemi hyrë në proces edhe për çështjen e librave në shqip për shkollën. Ne jemi në ndjekje, pra, edhe para dhe pas vizitës ka një komunikim konstant me palën serbe për këto çështje. Ajo që mund t’ju them, siç e konstatuat dhe ju, është që ka shumë më  tepër disponim për të trajtuar çështjet e shqiptareve në Luginën e Preshevës. Natyrisht, kjo nuk do të thotë që gjërat janë zgjidhur, por do të thotë që jemi në një progres nga pikëpamja e komunikimit dhe marrëdhënieve dhe kjo i dedikohet patjetër, edhe punës tuaj personalisht dhe unë ju jam shumë mirënjohës.

– Zoti Kryeministër, dua t’ju falënderoj  që na ftuat këtu dhe të marrim pjesë në këtë Samit. Unë jetoj 26 vjet në Amerikë. Jam anëtar i shoqatës së himarjotëve në Amerikë. Në platformën tuaj para zgjedhje thatë se prona është bërë një korkoleps që 25 vjet nuk është zgjidhur dhe premtuat se juve do ta zgjidhnit, por mesa shikoj akoma nuk është zgjidhur problemi i pronave. Problemi i pronave është problemi kryesor për zhvillimin e ekonomisë në Shqipëri, zhvillimin e turizmit. Pse pronat nuk janë kthyer akoma dhe si mund të kthehen tek pronarët dhe si mund të venë pronat e trashëguara tek trashëgimtarët?

Kryeministri Rama: E para, në atë zonën ku ju flisni, kemi bërë një kthim tjetër. I kemi kthyer mbrapsht nga grabitësit, mijëra hektarë, pas një hetimi të thelluar. E dyta, kemi bërë një ligj të ri për pronën, që i jep një zgjidhje definitive, edhe pse jo ideale, por të vetmen zgjidhje kompromisi në mënyrë që të mos vazhdojë kjo histori dhe 100 vjet. Dhe kemi marrë përsipër një faturë, që brenda 10 vitesh të mbyllim kompensimin financiar të pronës. Ndërkohë që përsa i përket disa zonave ku nuk funksionon ligji 7501, po ku midis pronarëve nuk ka konflikte, jemi duke trajtuar një qasje të re. Kështu që e kuptoj shumë mirë padurimin, e kuptoj shumë mirë nevojën, por ju lutem, çfarë u bë lesh e li 25 vjet, mos prisni të shkokolepset për 2 e 3 vjet. Sepse çdo gjë kërkon kohën e vet, kërkon punën e vet dhe kërkon durim të madh, sepse nuk është njësoj si ta fillosh nga fillimi, por është më keq, duhet ta zhbësh një gjë që është bërë mbrapsht dhe ta rivësh në vend nga e para. Po jam absolutisht i bindur që nuk ka justifikim përsa i përket shtetit për këtë dhe ne do të bëjmë çmos që këtë çështje ta fusim njëherë e mirë në rrugën e zgjidhjes në çdo aspekt, jo thjeshtë vetëm me ligjin.

Edhe një fjalë në fund, përpara se sa ta mbyllim. Jam shumë i vetëdijshëm që ka ende të tjerë që duan të bëjnë pyetje. Ne do të lëmë të hapur website-n e Samitit dhe ju tani duhet ta ndjeni veten aksionerët e parë të kësaj iniciative dhe duhet të bëni çmos që ta mbajmë të gjallë, në radhë të parë duke qënë aktivë ju vetë dhe pastaj duke përshirë dhe të tjerë. Për të gjitha pyetjet, për të gjitha shqetësimet e ngritura nga ju në website, në mënyrë periodikë, çdo javë, në një ditë dhe në një orë të caktuar, Ministria e Jashtme apo Zyra e Kryeministrit do t’ju japë përgjigje.

Shumë faleminderit dhe shume respekt!